در این اواخر از ایجاد سیستم پارلمانی در افغانستان سخن زده می شود. در همین مورد مرکز خبر رادیو آزادی گزارشی را تحت عنوان "سیستم پارلمانی راه حلِ پر مخاطره در افغانستان" تهیه کرده است.
ایجاد سیستم پارلمانی در افغانستان شاید یک راه حلِ تنش های موجود سیاسی در این کشور باشد اما خطراتی را نیز به دنبال خواهد داشت.
هر دو نامزد ریاست جمهوری افغانستان به خاطر رفع اختلافات در زمینهء نتایج دور دوم انتخابات، روی تغییر سیستم سیاسی این کشور توافق نمودند.
نظام ریاستی در افغانستان از مودل امریکایی شکل گرفته اما به سیستم پارلمانی مثل فرانسه مبدل خواهد شد.
در این سیستم جدید نقش رییس جمهور تحت سایهء قدرت صدراعظم قرار خواهد داشت.
نظر به تیوری موثریت ایجاد سیستم پارلمانی در این خواهد بود که قدرت به صورت مساوی تقسیم می شود.
اما این گام پر از خطر است زیرا ایجاد این سیستم زمانگیر بوده و این اطمینان هم وجود ندارد که در افغانستان نتیجهء خوب بدهد.
مایکل کوگِلمَن یک عضو مرکز تحقیقاتی وُدرُو وِیلسن در واشنگتن می گوید که تغییر نظام سیاسی در افغانستان شاید موثریت داشته باشد اما به گفته او این مساله خالی از خطرات نیز نخواهد بود:
" سپردن قدرت در افغانستان به دو رهبر به جای یک رهبر، حل اختلافات موجود را در آنجا با خطر رو به رو می کند، در صورت که بین آنها اختلافات وجود داشته باشد، حکومت داری برای شان دشوار خواهد بود. "
اما سیستم پارلمانی از انتقال قدرت تنها به یک شخص جلوگیری می کند.
در همین حال گرامی سمیت یک تحلیلگر گروه بین المللی بحران می گوید که قدرت بیشتر در دست یک شخص، سیستم سیاسی افغانستان را به شدت متاثر کرده است:
" راه مصونیت باید برای فرد بازنده موجود باشد، این اطمینان باید وجود داشته باشد تا طرف بازنده در انتخابات از همه چیز محروم نمی شود و با چنین یک حالت مواجه نمی گردد که همه چیز در اختیار یک تن قرار خواهد گرفت. "
اشرف غنی احمدزی و عبدالله عبدالله هر دو نامزد ریاست جمهوری افغانستان توافق کردند که به هدف حل اختلافات انتخاباتی، حکومت وحدت ملی را تشکیل بدهند.
محمد محقق معاون دوم عبدالله اخیراً به رادیو آزادی گفت که برندهء انتخابات، رییس قوه اجراییه را در حکومت جدید تعیین می کند.
دو سال بعد در قانون اساسی افغانستان تغییر وارد خواهد شد تا زمینه برای ایجاد سیستم پارلمانی در این کشور مساعد گردد.
در آن صورت موقف رییس قوه اجراییه به صدارت ارتقاع خواهد نمود.
این به سیستم سیاسی فرانسه شباهت دارد که رییس جمهور و صدراعظم هر دو در قدرت شریک اند و صدراعظم به پارلمان پاسخگوی است.
تیم انتخاباتی اشرف غنی احمدزی در این مورد تبصره نکرده است.
بحث روی چنین تغییرات بنیادی آسان است اما پیاده کردن آن در عمل کاریست دشوار.
تغییر سیستم سیاسی در افغانستان به کار زیاد، تعهد و حوصله نیاز دارد.
رییس جمهور که به اساس قانون صلاحیت تعیین وزیران و برطرفی آنها دارد، هم چنان می تواند که طی یک فرمان پُست رییس قوه اجراییه را ایجاد نماید.
اما برای تشکیل کرسی صدارت که رییس جمهور صلاحیت برطرفی صدراعظم را ندارد نیاز است تا در قانون اساسی تغییر وارد شود.
برای تعدیل قانون اساسی باید لویه جرگه برگزار شود و پس از تایید این جرگه، تغییر در این قانون از سوی هر دو مجلس شورای ملی نیز تصویب شود.
رییس جمهور می تواند شرکت کننده های لویه جرگه را تعیین کند و به این ترتیب خواهد کوشید که فیصله جرگه به میل خودش صورت بگیرد و در نهایت تصمیم اتخاذ نماید که چه کسی برای احراز کرسی صدارت انتخاب شود.
این مساله راه را برای حل جنجال ها بر سر نقش صدراعظم باز خواهد کرد.
اما پیش از راه اندازی لویه جرگه، باید انتخابات شورا های ولسوالی ها برگزار شود.
با آنکه پیشنهاداتی مطرح شده اند که سال آینده در کنار انتخابات شورای ملی، انتخابات شورا های ولسوالی ها نیز برگزار گردد اما کدام فیصلهء در این مورد صورت نگرفته است.
حتی اگر تمام مشکلات از میان برداشته هم شوند، سوال عمده این است که آیا سیستم پارلمانی در افغانستان کارا واقع خواهد شد و گره گشای مشکلات در دراز مدت خواهد بود ؟
عبدالله عبدالله با ابراز خوشبینی گفته است که برای ختم حاکمیت یک شخص به اصلاح سیستم سیاسی نیاز است.
عبدالله می گوید به این این باور است که چنین سیستم فاصله میان مردم و حکومت را کاهش می دهد.
کوگِلمن از مرکز تحقیقاتی وُدرُو وِیلسن می گوید که زمنیه نسبت به هر وقت دیگر برای روی کار آمدن این سیستم جدید در افغانستان مساعد است.
به گفته وی ریشه دیموکراسی در این کشور در حال گسترش است، نهاد های دولتی انکشاف می کنند، تنش های قومی و مذهبی آرام شده و توافق نظر روی مسایل موجود اند:
" شرایط نسبت به هر زمان دیگر برای سیستم پارلمانی فراهم است، حتی در مقایسه به کشور های مثل عراق، وضعیت در اینجا بسیار مساعد است. "
اما رییس جمهو کرزی که از سیزده سال به این سو قدرت را در افغانستان در دست دارد هشدار داده است که ایجاد سیستم پارلمانی، این کشور را پارچه، پارچه خواهد ساخت.
حامد کرزی به تازه گی در گفتگو با رادیو آشنا صدای امریکا گفت که افغانستان هنوز برای سیستم پارلمانی آماده نیست.