از خروج نیرو‌های اتحاد جماهیر شوروی از افغانستان ۳۰ سال گذشت، نیرو‌های اتحاد شوروی بر اساس توافق جنوا که در ۱۴ اپریل سال ۱۹۸۸ به امضا رسید از افغانستان خارج شدند.
از سی و مین سال روز خروج نیرو‌های شوروی از افغانستان در حالی تجلیل می شود که پس از حضور هجده ساله نیرو‌های ناتو و امریکایی در این کشور دونالد ترمپ رئیس جمهور ایالات متحده امریکا اعلان کرده که نیرو‌هایش را از افغانستان بیرون می کند.
هرچند در باره بیرون کردن نیرو‌های امریکایی از افغانستان تا حال کدام فیصله حتمی صورت نگرفته اما این مسئله در ذهن مردم تصویر جنگ‌های خونین را یک بار دیگر تازه کرده که پس از خروج نیرو‌های شوروی از افغانستان اتفاق افتاد.
قاضی محمد امین وقاد یکی از چهره‌های سابق جهادی در این باره ابراز نگرانی کرده و هشدار می دهد که اگر امریکا از غفلت کار بگیرد، تکرار وضعیت دهه نود به دور از امکان نخواهد بود.
او افزود:
"احتمال تکرار حالات آن زمان را رد کرده نمیتوانیم در صورتی که امریکا غفلت کند یا این که عجله کند، ما می‌گویم که امریکا منحیث یک اشغالگر نه بلکه به حیث همکار کمکی که در اینجا با قوت‌های افغانستان همکاری می کند و این نیرو‌ها را تجهیز و تقویه می‌کند، تا بهتر شدن وضعیت حضور خود را داشته باشد تا مذاکرات بین الافغانی شروع شود و جامعه جهانی به عنوان ناظر در آن سهم بگیرند، قناعت طالبان در باره صلح حاصل شود بعداً به حضور نظامی امریکا ضرورت نخواهد بود و در آن زمان افغان‌ها می توانند کشور خود را اداره کنند."
اما سوالی که مطرح می شود این است که خروج نیرو‌های شوروی در آن زمان با بیرون شدن احتمالی عساکر امریکایی در شرایط فعلی، با هم چه شباهت‌ها و تفاوت‌های دارند.
حفیظ منصور یکی از مجاهدین سابق و عضو ولسی جرگه افغانستان می گوید، مداخلۀ نظامی اتحاد جماهیر شوروی با حضور نظامی امریکا در این کشور تفاوت‌های زیادی دارد.
وی در باره شباهت و تفاوت‌های این دو می گوید:
"اتحاد شوروی تجاوز کرد، امریکاییان به خاطر دفاع از خود‌شان آمده اند، پس از اینکه اتحاد شوروی قلمرو افغانستان را به خواست شکستاند و حریم افغانستان را زیر پا گذاشت اما امریکا پس از موافقت شورای امنیت سازمان ملل در افغانستان حضور پیدا کرده و سالانه برای تمدید خود هم یک مجوز بین المللی می گیرد، شوروی‌ها خود تصمیم گرفتند پس از این که در مسکو ورشکست شدند مشکلات درونی برای‌شان پیدا شد و ناگزیر شدند که عقب نشینی کنند، امریکا در اوج اقتدار و پیشرفت نظامی و اقتصادی خود است، ترمپ تصمیم گرفته که من چرا پنجاه میلیارد دالر اضافه مصرف کنم، قصه این‌ها با روس‌ها فرق می کند، نقطه دیگر این است وقتی اتحاد شوروی شکست خورد خود مارکسیزم لینینزم به عنوان یک ایدیولوژی پیشرو در سطح جهان نابود شد اما متوجه باشیم لیبرال دموکراسی لیبرالیزم امریکایی در جهان یگانه ایدیولوژی بی‌رقیب است."
به گفته آقای منصور در صورت عدم موجودیت امریکاییان هر حکومتی که روی کار میاید مجبور است با امریکا روابط داشته باشد.
نیرو‌های اتحاد جماهیر شوروی برای ۹ سال در افغانستان باقی ماندند و بالاخره بر اساس توافق جنوا از افغانستان بیرون شدند اما نیرو‌های امریکایی از هجده سال به این سو در افغانستان حضور دارند.
نیرو‌های اتحاد شوروی سابق در ۲۵ دسمبر ۱۹۷۸ از طریق زمین و هوا به افغانستان آمدند و برخی اعضای خانواده حفیظ الله امین رړیس جمهور وقت افغانستان را در قصر تاج بیگ کابل کشتند و ببرک کارمل را از قبل به عنوان رئیس جمهور تعیین کرده بودند.
برخی افسران نظامی آن زمان می گویند، حفیظ الله امین و برخی اعضای خانواده‌اش که در آن دو فرزند و برخی دوستانش شامل بودند در برابر نیرو‌های شوروی سابق در قصر تاج بیگ مقاومت کردند و بالاخره کشته شدند.
ببرک کارمل که در شب تجاوز شوروی از طریق رادیوی تاجکستان بیانیه می داد خبر کشته شدن حفیظ الله امین را همگانی کرد.
نیرو‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی ۹ سال اشغال افغانستان را دوام دادند و بالاخره پس از توافق جنوا که در ۱۴ اپریل سال ۱۹۸۸ حاصل شد از افغانستان بیرون شدند.
روند خروج نیرو‌های شوروی از افغانستان یک سال را در بر گرفت، یعنی در ۱۵ فبروری سال ۱۹۸۹ خروج تکمیل شد.
این که پس از خروج نیرو‌های شوروی از افغانستان به جای تامین صلح، چرا جنگ و ویرانی اوج گرفت حاجی دین محمد یکی از رهبران پیشین جهادی می گوید، عامل تمام این بدبختی‌ها توافق جنوا بود.
به گفته وی، در این توافق در باره چگونگی نظام و تامین صلح پس از خروج نیرو‌های شوروی هیچ گونه پلان موجود نبود.
او افزود:
"یک اشتباه را از جامعه جهانی میدانم که پیش از خروج روس‌ها بالای ایجاد یک نظام صحبت نکردند، در کنار این، اشتباه مجاهدین این بود تا حالی نگفتیم حالی می گویم که آن‌ها باید با حکومت داکتر نجیب گفتگو می کردند و بعداً بالای یک نظام موافقه می کردند و جامعه جهانی از آن حمایت می کرد، اگر روس‌ها بالای افغان‌ها دل می سوختاندند باید این گونه بیرون نمی شدند اول یک توافق را به میان میآوردند بالای یک نظام بعداً خارج می شدند."
آقای دین محمد از امریکا، طالبان و حکومت افغانستان می خواهد که وضعیت موجود خیلی حساس است و اگر از تجارب گذشته پند گرفته نشود، ممکن اوضاع بد گذشته تکرار شود.
- در این جا سوالی دیگری مطرح می شود که اتحاد شوروی سابق پس از خروج نیرو‌هایش از افغانستان کدام استراتژی را برای این کشور تعقیب می کرد، می خواستند در افغانستان جنگ به پایان برسد و صلح تامین شود و یا این که مسئله چیزی دیگری بود؟
سلیمان لایق رئیس اکادمی علوم دوره حکومت داکتر نجیب الله و مشاور فعلی این اکادمی می گوید، زمانی که میخایل گورباچوف در مسکو قدرت اتحاد جماهیر شوروی را در دست گرفت، از همان لحظه تلاش‌ها را برای بیرون کردن نیرو‌هایش از افغانستان آغاز کرد.
وی می گوید، در یک نشست که در آن زمان ببرک کارمل در افغانستان در قدرت بود گورباچوف این مسئله را مطرح کرد اما کارمل با آن مخالفت کرد و بالاخره برای خروج دو سال زمان تعیین شد.
آقای لایق می گوید، این تصمیم بعداً در جنوا زمانی عملی شد که داکتر نجیب الله رئیس جمهور بود.
به گفته لایق، روس‌ها به داکتر نجیب الله گفته بودند که همکاری‌های‌شان را در بخش‌های اقتصادی و نظامی با اداره کابل ادامه می دهند.
"ما تا آخر ترا حفاظت می کنیم به این معنا که تا اخیر همکاری ات می کنیم، ما شما را در بخش سیاسی حمایت میکنیم، در بخش نظامی و مواد خوراکی نیز کمک میکنیم، اما در باره حضور نظامی ما که وضعیت جهان نیز حساس است و مردم ما هم می خواهند و سوال می کنند، ما به آن جواب نداریم."
اما به گفته آقای لایق، برخی اظهارات داکتر نجیب الله در باره خروج نیرو‌های شوروی از افغانستان که خروج این نیرو‌ها را به عنوان روز نجات افغانستان یاد کرد، روابط میان کابل و مسکو را سرد ساخت و سبب کاهش کمک‌ها نیز شد و بالاخره اسباب سقوط حکومت داکتر نجیب الله را فراهم کرد.
حفیظ منصور هم در این باره می گوید که اتحاد جماهیر شوروی پس از خروج نیرو‌هایش از افغانستان تلاش کرد تا حکومت داکتر نجیب الله را قوی نگهدارد و به همین هدف برای این حکومت سلاح‌های مهمی را نیز داد.
آقای منصور همچنان می افزاید، زمانی که اتحاد شوروی در مسایل داخلی خود گیر ماند، هند جای شوروی را گرفت و همکاری با حکومت نجیب را آغاز کرد، به گفته منصور این کمک‌ها نتوانست سبب دوام حکومت داکتر نجیب الله شود.
فشار‌های جهانی و فشار مجاهدین در میدان‌های جنگ بالاخره زمینه را برای عملی کردن طرح بنن سوان فراهم کرد و اما ایجاد ائتلاف های پنهانی از قبل جلو تطبیق این طرح را گرفت.
داکتر نجیب الله که موفق نشد تا از کابل بیرون شود در دفتر سازمان ملل متحد پناه گرفت و در آن زمان قدرت در کابل به دست یکی از گروه‌های مجاهدین بود و دیگران از قدرت بیرون مانده بودند که سبب آغاز جنگ‌های خونین بر سر قدرت شد.
قاضی محمد امین وقاد، حاجی دین محمد و دیگران به این باور اند که اگر امریکا در این بخش با حوصله مندی عمل کند هر چیز خوب به پیش خواهد رفت، ورنه افغان‌ها یک بار دیگر وضعیت دهه نود میلادی را تجربه خواهند کرد.
گزارش: نصرت پارسا
