در چهل‌وهشتمین سالگرد برقراری نظام جمهوری در افغانستان، نگرانی‌هایی درباره از دست رفتن ارزشهای نظام جمهوری در این کشور بالا گرفته است.
چهل‌وهشت سال از کودتای سفید سردار محمد داوود خان علیه پسر کاکایش محمدظاهر، پادشاه وقت افغانستان می‌گذرد. کودتای سفید ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ زمینۀ جایگزینی نظام جمهوری با نظام سلطنتی را فراهم کرد.
شرایط نامناسب اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در دوران سلطنت محمد ظاهر شاه و اختلافات خانوادگی، از دلایل کودتا سردار محمد داوود خوانده می‌شود.
شماری از تاریخ‌دانان باور دارند که محمد داوود با برقراری نظام جمهوری که با کودتا به قدرت رسیده بود، نتوانست ارزشهای دموکراتیک را پیاده کند.
فاروق انصاری، استاد تاریخ و رئیس دایره‌المعارف آریانا در اکادمی علوم افغانستان می‌گوید:"در طول دوره جمهوریت یعنی از سال ۱۳۵۲ الی ۱۳۵۷ یکبار انتخابات صورت نگرفت و لویه جرگه‌ها هم شکل فرمایشی داشته و طوری طراحی شده بود که باید شخص اول مملکت انتخاب می‌شد. پس به همین اساس باید گفت نظام جمهوری را که سردار محمد داوود خان به میان آورد، فقط به نام جمهوری بود، ولی در اصل ادامه همان نظام شاهی به شکل دیگر آن بود."
ولی این نظر محل مناقشه است. عادله بهرام، رئیس حزب جمهوریخواهان افغانستان برقراری نظام جمهوری پیامدهایی داشت که دشتاورد بزرگی شمرده می‌شود.
او می‌افزاید: "امروز بیست‌وششم سرطان با آغاز دوره جمهوریت یا دموکراسی برابر است. جمهوریت برای مردم افغانستان یک دست آورد بزرگ است. حقوق زنان، آزادی بیان، مکاتب، احزاب این‌همه پیشرفت‌ها میراث آغاز دوره جمهوریت در افغانستان است."
به باور خانم بهرام، کودتاهای بعدی و جنگ فرصت تحقق این ارزشها را از میان برد.
حالا که ۴۸ سال از کودتایی که منجر به برقراری نظام جمهوری شد می‌گذرد و در کشور هم نظام جمهوری بر سر کار است.
حالا پرسش اصلی این است که ارزشهایی که با نظام جمهوری کنونی و با حمایت جامعه جهانی پیاده شده، تا چه حدی نهادینه شده و تا چه میزان پایدار است.
بسیاری به این باور هستند که تشدید جنگ و آغاز ناروشن روند صلح بنیادهای این ارزشها را سست کرده است.
مخالفان اصلی نظام جمهوری گروه طالبان و شماری دیگر از گروه‌های مسلح مخالف دولت هستند.
اما حکومت افغانستان تأکید دارد که ارزشهای نظام جمهوری و مردم‌سالاری در کشور همچنان پایدار است و برای حفظ آن اجماع گسترده‌ای وجود دارد.
میراحمد یاد، رئیس دفتر مطبوعاتی و روابطه استراتیژیک ریاست جمهوری می‌گوید: "در افغانستان اجماع در مورد نظام جمهوری به سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی وجود دارد. یک شرط اساسی حکومت افغانستان دموکراسی و جمهوریت است. این هدف را منطقه و جهان پذیرفته و از آن در جاهای مختلف دفاع هم شده است. جمهوری اسلامی افغانستان به این حق مردم احترام دارد و همیشه گفته است که یگانه مدعا در هر گونه مذاکره‌ای روی آن بحث شده نمی‌تواند حقوق اتباع و نظام جمهوری است."
چندی پیش محمداشرف غنی، رئیس جمهوری هم در در نشستی با شماری از جوانان تأکید کرد که نظام جمهوری به هر قیمتی حفظ خواهد شد.
اگرچه نظام جمهوری کنونی میراث جمهوری محمد داوود شمرده نمی‌شود، اما او با بنیانگذاری نظام جمهوری راه برای غیرمیراثی کردن قدرت و حمایت از ارزشهای نظام جمهوری در کشور باز کرد.
در نزدیک به نیم قدرت از روی کار آمدن نظام جمهوری توسط محمد داوود خان، تنها دو دهه اخیر با زمینه انتقال قدرت به گونه مسالمت آمیز و برگزاری انتخابات فراهم شده است. آزادی‌های مدنی، آزادی بیان، آزادی فعالیت حزبی، قانونگذاری از طریق قوۀ مقننه، از اصول بنیادی این نظام شمرده می‌شود.
