روز جهانی زبان مادری؛ اورال: من خواندن و نوشتن به زبان مادری‌ام بلد نیستم

نورالله دوازده ساله، باشندۀ ولایت نورستان است که در صنف ششم درس می‌خواند.

او می‌گوید، در نصاب درسی کتابی وجود ندارد که به زبان مادری خودش نوشته شده باشد.

او از نظام حاکم در افغانستان می‌خواهد که در آینده زبان مادری‌اش را شامل نصاب تعلیمی سازد:
"من دانش آموز صنف ششم استم، در مکتب ما کتاب‌های نوشته شده به زبان مادری ما وجود ندارد، از حکومت می‌خواهم که در سال آینده کتاب‌هایی را که به زبان مادری ما باشد چاپ کند تا ما بتوانیم موضوع را به آسانی درک کنیم."

بیشتر کتاب‌های نصاب تعلیمی در افغانستان به زبان‌های دری و پشتو است و ممکن برای کودکانی که به زبان سوم صحبت می‌کنند تا یک اندازه مشکل ساز باشد.

پشتو و دری زبان‌های رسمی افغانستان هستند، اما ده‌ها زبان دیگر هم وجود دارد که بیشتر افغان‌ها به آنها صحبت می‌کنند و زبان مادری‌شان است.

اورال که در کابل زندگی می‌کند، می‌گوید، زبان مادری‌اش ازبیکی است، اما تعلیمات ابتدایی خود را در کابل به زبان دری فرا گرفته است.

او می‌گوید که ممکن همین موضوع سبب شده تا به زبان مادری خودش خوانده و نوشته نتواند:
"من همین حالا به رسم الخط ازبیکی نمی‌دانم، چه برسد به کسانی که ازبیکی زبان مادری‌شان نیست، از این لحاظ ما این را درک می‌کنیم که ترویج زبان‌ها کمتر شده است."

به اساس مادۀ ۴۳ قانون اساسی افغانستان "دولت مکلف است که برای عام ساختن معارف متوازن در تمام افغانستان و برای تأمین آموزش متوسط اجباری یک برنامۀ تاثیرگذار را طرح و تطبیق کند و زمینه را برای تدریس زبان مادری در مناطقی که با آن صحبت می‌شود، فراهم کند."

در مادۀ ۱۶ام همین قانون آمده است که "از جمله زبان‌های دری و پشتو، ازبیکی، ترکمنی، بلوچی، پشه‌ای، نورستانی، پامیری و سایر زبان‌های رایج در کشور دری و پشتو زبان‌های رسمی دولت است، اما در مناطقی که مردم به زبان مادری خودشان صحبت می‌کنند، زبان رسمی سوم همان منطقه شناخته می‌شود.

اما انتقادها این است که در ۲۰ سال گذشته این دو ماده قانون اساسی به ویژه مادۀ ۴۳ تطبیق نشده است.

هر چند مقام‌های وزارت معارف نظام جمهوری پیشن در آن زمان از تلاش‌های عملی برای فراهم کردن زمینۀ آموزش به زبان‌های مادری در مکاتب سخن گفته بودند، اما نتیجۀ آن چندان مثبت نبود.

پرسش اینجا است که صحبت کردن به زبان مادری چقدر مهم است؟

عبدالواحد ناصری، استاد پوهنزی زبان و ادبیات پوهنتون هرات در این مورد می‌گوید:
"اینکه آموزش به زبان مادری چقدر مهم و مفید است، هر کودک مفاهیم آن را که به زبان مادری‌اش باشد، به آسانی و وقت کم یاد گرفته می‌تواند، به دیگر زبان یاد گرفته نمی‌تواند، پس لازم است که برای هر کودک به زبان مادری‌اش زمینۀ آموزش برایش فراهم شود و به این شکل استعدادشان رشد می‌کند."

امروز ۲۱ فبروری برابر است به روزجهانی زبان مادری.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰ یک قطعنامه را تصویب کرد که به اساس آن از ۲۱ فبروری در هر سال به عنوان روز جهانی زبان مادری بزرگداشت می‌شود.

هدف از بزرگداشت این روز تشویق خانواده‌ها و اداره‌ها به ارزش‌دهی به زبان مادری خوانده شده است.

هدف دیگر از تجلیل از زبان مادری نجات زبان اقلیت‌های است که در حال فراموش شدن است.

شماری از نویسندگان افغان می‌گویند، در چند دهۀ گذشته به گونه‌ای که لازم بود در بخش رشد زبان‌های مختلف در افغانستان کار شود، نشده است.

رفیع الله نیازی، محقق و منشی علمی اکادمی علوم افغانستان به رادیو آزادی گفت:
"آن گونه که باید برای زبان قوم‌های بزرگ در کشور کار می‌شد، تا هنوز کار نشده است، همچنان برای زبان‌های سوم و زبان قوم‌های کوچک."

او می‌گوید، شاید یکی از مشکلات کار مساویانه برای رشد زبان‌ها به حکومت‌ها نبود بودجه و امکانات بوده باشد:
"این بسیار مشکل هم است که در یک کشور برای تمام زبان‌ها به گونه‌ای که مردم تقاضا دارند مساویانه کار شود، بخاطری که یکی امکانات و پالیسی حکومت‌ها در این بخش محدودیت‌ها را ایجاد می‌کند، حرف دیگر این که شمار گویندگان زبان خود یک مشکل بزرگ است، زبانی که گوینده زیاد ندارد، از لحاظ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی گویندگان آن با زبان‌های دیگر در منطقه افهام و تفهیم می‌کنند."

به اساس تحقیق اکادمی علوم، در افغانستان نزدیک به ۵۵ قوم بزرگ و کوچک زندگی دارند.

هر چند در مورد زبان‌ها در افغانستان تحقیقات دقیق انجام نشده است، اما گفته می‌شود که شاید گروه‌های خرد و بزرگ ۳۰ زبان در این کشور زندگی کنند.

در همین حال حکومت طالبان می‌گوید، تلاش می‌کند که برای صحبت کنندگان تمام زبان‌ها به گونۀ مساوی کار کند.

ذبیح الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان به رادیو آزادی گفت:
"امارت اسلامی به گویندگان تمام زبان‌ها احترام کامل دارد و کار می‌کند، در مناطقی که زمینه فراهم است، در بخش زبان مادری در آن جا کار شده است و برای تقویت زبان کار جریان دارد و در مناطقی که کمبودی‌ها وجود دارد، به وقت نیاز دارد که باید برای آن کار شود."

آقای مجاهد می‌گوید که حکومت طالبان تلاش دارد که زمینۀ آموزش را برای تمام افغان‌ها به زبان‌های مادری‌شان در افغانستان فراهم کند.

وی این سخنان را در حالی بیان می‌کند که در حال حاضر دروازه‌های مکاتب به روی دختران بالاتر از صنف ششم بسته است و پوهنتون‌ها و دیگر مرکزهای آموزشی هم به روی دختران و زنان بسته اند.

با وجود واکنش‌های گستردۀ داخلی و جهانی به این ممنوعیت‌ها، اما طالبان هنوز هم اقدامی برای برداشتن این محدودیت‌ها نکرده اند.

زنان و دختران در افغانستان همواره از حکومت طالبان خواسته اند که به آنان اجازۀ آموزش و تحصیل داده شود.