یک تحقیق مرکز حفاظت از میراث‌های فرهنگی پوهنتون شیکاگوی امریکا نشان می‌دهد که ده‌ها مکان باستانی در افغانستان به هدف فراهم ساختن زمینه "غارت سیستماتیک" به وسیله بلدوزر تخریب شده‌اند.
بر اساس این تحقیق که از سوی بخش جهانی بی‌بی‌سی به روز پنجشنبه نشر شده آمده که تحلیل عکس‌های ماهواره‌ای شواهدی را نشان می‌دهد که این غارتگری در زمان جمهوری پیشین در افغانستان آغاز شده بود و از زمان بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ ادامه داشته است.
در ادامه آمده که مکان‌های باستانی‌که در این جریان آسیب دیده‌اند قدمت آن‌ها به اواخر عصر برونز و عصر آهن بازمی‌گردد و برخی آن‌ها مربوط به هزار سال قبل از میلاد بوده‌اند.
در این تحقیق آمده که بیشتر مکان‌های شناسایی شده در ولایت بلخ در شمال افغانستان اند.
محققان مرکز حفاظت از میراث‌های فرهنگی پوهنتون شیکاگو با کمک تصاویر ماهواره‌ای و ابزارهای دیگر، بیش از ۲۹ هزار محوطه باستانی را در سراسر افغانستان شناسایی کرده‌اند.
شماری از باشنده‌گان ولایت بلخ نیز این موضوع را تأیید می‌کنند.
میرویس یک باشنده ولایت بلخ مدعی است که اخیراً در ولسوالی بلخ دو محل باستانی کاملاً تخریب شده‌اند:
"همین دو جای باستانی را که در یکی آن کاملاً به مردم اجازه رفتن را نمی‌دهند که آن را تخریب کرده‌اند که «حج پیاده» است و «برج عیاران» هم مکمل تخریب شده‌است."
حکومت طالبان تا کنون در مورد این گزارش واکنش نشان نداده، اما پیش از این مقامات طالبان ادعا کرده‌اند که آثار باستانی را کشف و یا از نزد قاچاقبران ضبط و از قاچاق آن به خارج از افغانستان جلوگیری کرده‌اند.
در این حال شماری از باستان‌شناسان و آگاهان امور فرهنگی و تاریخی می‌گویند وظیفه حکومت‌ها است که برای حفاظت از مکان‌های تاریخی و جلوگیری از حفریات غیر قانونی و آگاهی‌دهی به مردم تلاش کنند.
غفور لیوال یکی از آگاهان امور فرهنگی و تاریخی می‌گوید که تاراج محلات باستانی در محلاتی‌که تحت حاکمیت حکومت‌های مرکزی قرار نداشتند از دهه هفتاد در افغانستان آغاز و ممکن تا کنون در نتیجه بی‌تفاوتی های حکومت طالبان ادامه داشته باشد:
"یگانه راه جلوگیری آن این است که مردم آثار تاریخی را به حیث سرمایه ملی خود بشناسند و به اهمیت آن پی ببرند و خود مردم جلو این دزدی را بگیرند و اگر در آینده یک حکومت مسئول در افغانستان به میان می‌آید جلو آن را به شکل رسمی بگیرد."
نیک محمد مستمندی غوری یکی از باستان‌شناسان افغان نیز در صحبت با رادیو آزادی بر این موضوع تأکید کرد:
"باید تمام ساحاتی‌که دارای اهمیت خاص تاریخی، باستانی و ارزشی هستند پوسته امنیتی داشته باشند و از حفریات و کاوش‌های خودسرانه جلوگیری شود که متأسفانه این کار در سال‌های متمادی در افغانستان جریان داشته است."
گفتنی‌ست که مقام‌های جمهوری پیشین نیز همواره از تلاش‌ها برای حفظ عابدات تاریخی سخن زده، گفته اند که از تاراج این آثار جلوگیری کرده‌اند.
شماری از آگاهان مسایل تاریخی با اشاره به تخریب مجسمه‌های بزرگ بودا در بامیان از سوی طالبان در دوره اول حاکمیت آنان در افغانستان، طالبان را به بی‌تفاوتی در ارتباط به حفظ آثار تاریخی و به نابود ساختن بسیاری از آثار باستانی قبل ازاسلام متهم می‌کنند.
