فقدان روزنامه‌های آزاد در افغانستان؛ فرهنگ روزنامه‌خوانی زیر سایۀ طالبان کاهش یافته است

شماری از مردم در داخل افغانستان با اشاره به اهمیت فرهنگ روزنامه‌خوانی در جوامع می‌گویند، اکنون زمینۀ روزنامه‌خوانی برایشان میسر نیست.

با رشد تکنالوژی روزنامه‌خوانی به شکل سنتی (نسخۀ چاپی) و مدرن (نسخۀ دیجیتالی) رقابت تنگاتنگ دارند، اما برخی از مخاطبان روزنامه‌ها می‌گویند که هنوز هم خواندن روزنامه به شکل سنتی آن برایشان دلچسپ‌تر است.

این فرهنگ حداقل در تاریخ معاصر افغانستان فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است.

بیشتر این فراز و نشیب‌ها وابسته به تغییرات و تحولات سیاسی بوده است.

اما اکنون فرهنگ روزنامه‌خوانی در افغانستان زیر حاکمیت طالبان چه روزهایی را می‌گذراند؟

محمد رحیم، استاد یک کلپ بوکس در کابل می‌گوید، به روزنامه‌خوانی علاقۀ زیادی دارد، اما به گفتۀ او، بعد از حاکمیت دوبارۀ طالبان در افغانستان، این فرصت از او گرفته شده است.

او به رادیو آزادی گفت:

"من به خواندن روزنامه بسیار زیاد علاقه دارم، دیگر مطالعه می‌کنم، در این مدتی که طالبان آمدند در افغانستان چاپ روزنامه‌ها بند شده و از دولت می‌خواهیم که چاپ روزنامه‌ها را آزاد کند تا مطالعات مردم بیشتر شود."

خسرو، باشندۀ هرات هم می‌گوید، پیش از این برای خواندن محتوای یکی از روزنامه‌ها حق العضویت می‌پرداخت.

از دید او، در حال حاضر افزایش تیلیفون‌های هوشمند در افغانستان و ممنوعیت چاپ روزنامه‌های آزاد از سوی حکومت طالبان، سبب کمرنگ شدن فرهنگ روزنامه‌خوانی شده است.

"بنده در چند سال گذشته که توان پرداخت حق‌العضویت حداقل یک روزنامه را داشتم و انگیزه و علاقمندی به مطالعه داشتم، روزنامه مطالعه می‌کردم ولی با روی کار آمدن حکومت فعلی که سانسور رسانه‌ها از یک طرف و از طرف دیگر انگیزه‌ای برای مطالعه وجود ندارد، من بیشتر وقت خود را صرف مطالعه کتاب می‌کردم."

محمد انور، یکی از پایتخت‌نشینان در بارۀ فرهنگ روزنامه‌خوانی به رادیو آزادی گفت:

"فرهنگ مطالعه و چاپ رسانه‌ها و مجله‌ها هرقدر بیشتر شود، محیط و مکان مهیا گردد، خانه به خانه رسید‌گی شود به دسترس مردم باشد، هم مردم آگاه می‌شوند و هم فرهنگ‌های بهتر، بهترتر شده می‌رود، ما هم علاقمند هستیم تا این فرهنگ بیشتر شود و به ذهنیت‌های ما تاثیرات مثبت بگذارد و از مسائل روزمره آگاه شویم."

مسئولان برخی نهادهای حامی رسانه‌ها و خبرنگاران بشرط افشا نشدن هویت‌شان نیز به رادیو آزادی گفتند، اکنون هیچ روزنامۀ آزادی در افغانستان چاپ نمی‌شود.

به گفتۀ آنان، اما رسانه‌های چاپی دولتی چون هیواد، انیس، کابل تایمز و یک رسانۀ تازه تأسیس بنام "حریت" که در کنترل حکومت طالبان هستند، در افغانستان چاپ و توزیع می‌شوند.

مقیم مهران، سردبیر روزنامۀ ۸صبح یکی از روزنامه‌هایی که پیش از حاکمیت دوبارۀ طالبان در افغانستان چاپ می‌شد و هم در نسخۀ دیجیتالی به مخاطبان‌اش می‌رسید به رادیو آزادی گفت، اکنون که این روزنامه در تبعید فعالیت دارد، بنا به دلایلی در داخل افغانستان چاپ نمی‌شود.

"پی دی اف" اش در پلتفرم‌های مختلف گذاشته می‌شود تا اینکه در دسترس خوانند‌گان محترم باشد و همچنان در مدتی در یک سایت معتبری بنام لُوءلُوء هم گذاشته می‌شد که آنان بصورت چاپی در اختیار علاقمندان روزنامه قرار می‌دادند، اما بنا بر دلایلی آن هم فعلا متوقف شده."

او اما در بارۀ این دلایل جزئیات بیشتری نداد.

اوضاع کنونی رسانه‌های چاپی

حمید صفوت، استاد پیشین خبرنگاری در پوهنتون بلخ با اشاره به فراز و نشیب‌های فرهنگ روزنامه‌خوانی در افغانستان در بارۀ وضعیت روزنامه‌های چاپی و فرهنگ روزنامه‌خوانی پس از حاکمیت دوباره طالبان گفت:

"متاسفانه با تحول سال ۲۰۲۱ در ۱۵ اگست باز هم وضعیت به شکل بسیار دراماتیک تغییر خورد و روزنامه‌نگاری که در ۲۰سال یا کمتر از او به یکجای رسیده بود برداشت من این است که نابود شد و فرصت تعامل و مشارکت فکری که میان مردم افغانستان از طریق روزنامه‌نگاری به وجود می‌آمد این را از مردم گرفت."

در مورد این انتقادها و ادعاها از ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان پرسیدیم، اما او تا زمان نشر گزارش به پرسش‌های رادیو آزادی پاسخ نداد.

انتقادها از فقدان روزنامه‌های چاپی آزاد و تاثیر آن بر فرهنگ روزنامه‌خوانی در افغانستان زیر حاکمیت طالبان در حالی بالا گرفته که در پی حاکمیت دوبارۀ طالبان در آگست ۲۰۲۱، در کنار دیگر محدودیت‌های حکومت طالبان بر فعالیت رسانه‌ها و خبرنگاران، فعالیت ده‌ها رسانه از جمله چاپ روزنامه‌های آزاد در افغانستان به علت‌ها مختلف از جمله محدودیت‌های طالبان متوقف شد.

با این وجود تلویزیون ملی تحت کنترل حکومت طالبان روز شنبه، ۱۵ جون به نقل از خبیب غفران، سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ حکومت طالبان گزارش داده است که در حال حاضر ۲۸۳ رسانۀ تصویری، صوتی و چاپی در این وزارت ثبت است که به گفتۀ او، از این میان ۲۵ رسانه پس از حاکمیت آنان جواز فعالیت دریافت کرده است.

این درحالیست که بر اساس گزارش ماه نوامبر ۲۰۲۳ نهاد حمایت کنندۀ رسانه‌های آزاد افغانستان (نی) که فعالیت‌اش در حال حاضر متوقف است، پس از تسلط دوبارۀ طالبان بر افغانستان، از آگست سال ۲۰۲۱ تا نوامبر۲۰۲۳ ، بیش از ۲۸۰ رسانه بسته شده است.