روابط آذربایجان با ایران و اسرائیل، به قول معروف"روی لبۀ یک تیغ تیز"

در حالیکه حمله بی‌سابقۀ اسرائیل بر تاسیسات هسته‌ای و راکتی ایران، رژیم تهران را به بی‌ثباتی تهدید می‌کند و حملات راکتی تلافی‌جویانه ایران، احتمال یک جنگ گسترده‌تر را در شرق میانه به وجود آورده، ظاهر شدن الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان با لبخند در برابر کمره های تلویزیون دولتی در کنار یک طیارۀ بی پیلوت تهاجمی اسرائیلی که به تازگی خریداری شده، بازتاب کوچک اما قابل توجه از روابط آرام، دیرینه و قابل توجه آذربایجان با اسرائیل است.

این طیارۀ بی پیلوت اسرائیلی بخشی از ناوگان گسترده طیارات پیلوت ساخت اسرائیل و ترکیه بود که اردوی علی‌اف در عملیات موفقیت‌آمیز خود برای بازپس‌گیری کنترل منطقه مورد منازعۀ ناگورنو-قره‌باغ در سال ۲۰۲۳ میلادی علیه ارمنستان به کار برد.

در شرایط که منازعۀ مسلحانه بین ایران و اسرائیل ادامه دارد، روابط آذربایجان با این دوکشور به قول معروف"روی لبۀ یک تیغ تیز" قرار دارد.

ریچارد کازلاریچ، سابق سفیر ایالات متحدۀ امریکا در آذربایجان در اواخر دهه 1990، با اشاره به این نکته می گوید که الهام علی‌اف، باید هم در سمت روابط خوب با اسرائیل که تأمین‌کننده سلاح‌های پیشرفته برای نیروهای مسلح آذربایجان و بازار نفت آذربایجان است و هم در سمت روابط خوب با تهران باقی بماند.

از دهه 1990 به اینسو آذربایجان به منبع اصلی نفت اسرائیل تبدیل شده و بیش از نصف از واردات آن کشور را تأمین می‌کند. در همین حال، اسرائیل به تأمین‌کننده اصلی سلاح برای آذربایجان تبدیل شده است.

زائور شیری‌یف، کارشناس قفقاز جنوبی در مرکز یورو آسیای کارنیگی روسیه نیز می گوید که آذربایجان هیچ علاقه‌ای به جنگ با ایران ندارد و از حملات اسرائیل بر خاک ایران حمایت نمی‌کند.

به گفتۀ شیری‌یف آذربایجان موضع خود را روشن ساخته که بخشی از این درگیری نیست.

الهام علی‌اف تا هنوز علناً در این مورد چیزی نگفته، اما وزارت امور خارجه آذربایجان در 13 جون روزی که اسرائیل کمپاین نظامی خود را بر ضد ایران آغاز کرد در اعلامیه ای، گفت که باکو "به شدت نگران" این حملات است و "تشدید اوضاع را به شدت محکوم می‌کند و از طرفین می‌خواهد که اختلافات موجود را تنها از طریق گفتگو و ابزارهای دیپلوماتیک مطابق با هنجارها و اصول حقوق بین‌الملل حل کنند".

روز بعد، این وزارت اعلام کرد که جیحون بایراموف، وزیر امور خارجۀ آذرباییجان، با عباس عراقچی، همتای ایرانی اش صحبت کرده و به او اطمینان داده که آذربایجان اجازه نخواهد داد که از خاکش برای حمله بر تهران استفاده شود.

وزارت امور خارجۀ آذربایجان به ایمیل‌هایی رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی که خواستار اظهار نظر بیشتر شده، پاسخ نداده است.

در سال 2012، پولیس آذربایجان اعلام کرد که آنها چندین تن را که با استخبارات ایران ارتباط داشتند و گویا در حال توطیه حمله بر اسرائیلی ها در آن کشور بودند، دستگیر کرده و تهران باکو را به کمک با اسرائیل برای هدف قرار دادن دانشمندان هسته‌ای ایران متهم کرد.

روابط آذربایجان با تهران ترکیبی از چند جنبه است. باشندگان ایران عمدتاً مسلمان شیعه اند. شیعیان در آذربایجان نیز اکثریت را دارند و تعداد قابل توجهی از اهل سنت نیز در آن کشور زندگی می کنند. اما آذربایجان رسماً یک کشور سکولار است و دین نقش کمی در زندگی عمومی آن دارد.

در ایران، پس از فارس‌ها یا پارس‌ها، آذری‌ها دومین اقلیت بزرگ را تشکیل می دهند، واقعیتی که گاهی اوقات رژیم تهران را نگران می‌ سازد. برخی ها تخمین می کنند که تعداد آذری‌های در ایران بیش از همۀ نفوس آذربایجان است.

شهر تبریز در شمال غرب ایران که مورد حملات اسرائیل قرار گرفته است، محل زندگی بسیاری از آذری‌های ایرانی است.

زائور شیری‌یف، کارشناس قفقاز جنوبی در مرکز یورو آسیای کارنیگی روسیه می گوید که"اگر درگیری بین اسرائیل و ایران عمیق تر شود و یا اگر رژیم ایران به طور کامل فروپاشد، نتیجه آن می تواند بی ثباتی جدی در سراسر منطقه باشد".

به گفتۀ شیری‌یف"،ایران سوریه یا عراق نیست، ایران بسیار نزدیک است، به این معنی که هرگونه فرپاشی در سراسر قفقاز جنوبی احساس خواهد شد و احتمالاً آذربایجان مانند سایر همسایگان ایران در زمرۀ نخستین هایی خواهد بود که این فشار را احساس می کند."