در گذشته شیوع امراض پوسیده گی ریشه خربوزه و حمله مگس خربوزه بالای کشتزار این نبات سبب کاهش سطح کشت و حاصل گیری آن شده بود.
وزارت زراعت آبیاری و مالداری با تدابیر جدی برای جلوگیری امراض یاد شده و حمله مگس خربوزه، خریطه‌های محافظتی برای دهقانان توزیع گردیده بود که در دو سال گذشته نتیجه مثبت داده است.
بر اساس احصایه اداره زراعت، سال گذشته در 800 هکتار زمین خربوزه کشت شده بود.
اما عبدالبصیر فقیری آمر امور زراعتی ریاست زراعت، آبیاری و مالداری ولایت قندز در صحبت با رادیو آزادی گفت، که امسال در نزدیک به 10 هزار هکتار زمین خربوزه کشت شده و دهقانان در پیوند به مرض پوسیدگی ریشه و حمله مگس خربوزه بالای حاصلات شان شکایت نداشته اند.
او می‌گوید که حالا دهقانان در کشت خربوزه مطمین شدند که مرض پوسیدگی ریشه خربوزه و مگس خربوزه جلوگیری می شود:
" در سال جاری هم قراری که ما در شهر و بازار می بینم حاصلات خربوزه خوب است و تا هنوز کدام شکایتی که دهاقین ما در زمینه موجودیت مرض و حشره مگس خربوزه داشته باشند به ریاست زراعت قندز مراجعه نکردند و تا هنوز ما ندیدیم، قرار احصایه تخمینی که ما جمع آوری کردیم، در سال جاری در حدود 4255 هزارهکتار زمین خربوزه در ساحه آبی و در 5520 هزار هکتار زمین در ساحه للمی خربوزه بذر شده. "
مردم از خربوزه به شکل تازه و خشک استفاده میکنند، خربوزه قندز به نام هاى عسقلانی، ارکانى، زرمتی، جین تور، قندک، اندلک، اله‌پوچاق، رگ نی، سبز مغز و غازی خانی یاد می‌شوند اما عسقلانی، زرمتی و غازی خانی، از شهرت و لذت خاص برخوردار می‌باشند.
طول يک خربوزه غازى خانى، حتى به يک مترهم می‌رسد. خربوزۀ ارکانى مقاومت بيشتر داشته و مردم آنرا براى زمستان نگهدارى نموده و از آن استفاده میکنند.
درحال حاضر یک خربوزه خوب در مارکیت شهر قندز 50 افغانی الی تا 120 افغانی قیمت دارد.
در همین حال شماری از دهقانان تایید می کنند که امسال خربوزه قندز از آفات یاده شده مصون بوده، اما امسال جنس خربوزه این ولایت خورد است:
" اسم من خان محمد است، خودم دهقان کار هم هستیم خربوزه هم داریم، خربوزه هم کشت می کنیم، امسال خربوزه خوبش است مگر یک کمی نظر به پارسال امسال یک ذره خورد است، کلان نشده. امسال به فضل و یاری خداوند مرض ها کلشان گم شده منتها یک عیب که دارد کرده که بته اش خشک میشه و خربوزه اش کلان نمی شود. "
خربوزه قندز در سطح کشور مقام اول را داشت سال های پیش به بیشتر ولایت های افغانستان و حتا کشورهای خارجی نیز برده می‌شد، اما به خاطر مرض های پوسیده گی ریشه و مگس خربوزه به نظر می رسد که چنین جایگاهی را تا جایی از دست داده است.
از سوی هم ریاست زراعت قندز می گوید تلاش دارد تا خربوزه این ولایت دوباره جایگاه نخست را به دست آورد.
از جانب دیگر در حال حاضر نیز خربوزه قندز به بیشتر ولایت ها و حتا پاکستان و تاجکستان نیز صادر می گردد.
خیرمحمد که اجاره دار مارکیت خربوزه شهر قندز است و همه روزه از این جا خربوزه به خاطر بردن به دیگر ولایت ها بارگیری می شود، می گوید که روزانه الا هفتاد موتر باربری خربوزه قندز به ولایت های دیگر و حتا پاکستان نیز صادر می گردد:
" در حدود پنجاه موتر، شصت موتر تا هفتاد موتر میرود، از سر پلک زیاف بار می شود میره که اینجا پیش ما نمی آید، از سر پلک تجار میخرد بار می کند و میگیرد و می برد، تمام ولایت های افغانستان و در ضمنش پیشاور هم می رود. بدخشان میرود، تخار می رود، کابل می رود، جلال آباد می رود، کاپیسا می رود، میمنه میرود و همه ولایت ها میرود. "
قندز از جمله ولایت های عمده زراعتی در شمالشرق کشور به شمار می رود که برعلاوه حاصل گیری غله جات و حبوبات، خربوزه و تربوز به پیمانه زیادی در این ولایت حاصل برداری می شود.
اجمل آرین