مؤرخین و تحلیل‌گران در مورد شاه امان‌الله خان چی‌ می‌گویند؟

برخی مؤرخین و تحلیل‌گران افغان می‎گویند که شاه امان‎الله خان در جریان قدرتش در ساحات مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی اصلاحات گسترده به میان آورده‎است.

آنان در صحبت با رادیو آزادی گفتند که غازی امان‎الله خان به خاطر دست آورد‎های چشمگیری که در خصوص تأمین حقوق اساسی اتباع افغانستان داشته از پشتیبانی عمیق مردمی برخوردار بوده‎است.

برخی مؤرخین و تحلیل‌گران افغان می‎گویند که امیر امان‎الله خان بخاطر کارنامه‎های مردم پسندی که داشت، در تاریخ افغانستان مورد توجه و علاقه قشر روشنفکر و ترقی‌خواه این کشور قرار داشت.

به باور آنان ایجاد مدارس و مکاتب ملکی و نظامی، عقد قراردادهای مهم با کشورهای بین‎المللی، ایجاد آرشیف ملی، ایجاد سینما و تیاتر، گسترش مطبوعات، نشر مجلاتی که بیشتر انعکاس دهنده دست آوردهای علمی و فرهنگی زنان بود و تاریخ نگاری به شیوه مدرن، از دست آوردهای مهم دوره شاه امان‌الله خان می‎باشد.

نمادی از شاهکاری‌های امان الله خان

داکتر حبیب الله پنجشیری استاد پوهنځی علوم اجتماعی پوهنتون کابل در صحبت با رادیو آزادی، غازی امان‌الله خان را یک شخصیت مؤثر برای افغانستان عنوان کرده گفت:

"من شخصا شاه امان‎الله را در همان اوضاع و احوال یک شخص مفید به جامعه دانسته و کارکرد هایش را منفی چند مورد ستایش می‎کنم مثلاً موضوع برده‎گی را ملغی کردند که این یک کار مهم بود پادشاهی شاه امان‌الله پر از دست آوردهای علمی، سیاسی نظامی و اقتصادی در کشور بود."

آقای پنجشیری یکی از مشخصات برجسته دوره امان‌الله خان را توجه جدی به زنده‌گی، حقوق و آزادی‌های اساسی زنان در افغانستان عنوان کرد.

طرح قانون اساسی افغانستان که بر اساس آن همه ساکنان کشور صرف نظر از ملیت، نژاد و قشر اجتماعی در نزد قانون آزاد و برابر بودند، یکی دیگر از دست آوردهای مهم دوره شاه امان‌الله خان گفته می‎شود.

امیر امان‌الله خان فرزند امیر حبیب‌الله خان در سال ۱۸۹۲ میلادی در ولسوالی پغمان ولایت کابل متولد گردیده‎است.

امان الله خان از کودکي کنجکاو بود.

به گفته مؤرخین، امان‌الله خان از کودکی متجسس و کنجکاو بوده و همواره تلاش داشته تا در مورد اوضاع کشور و جهان معلومات کافی داشته باشد.

بر اساس معلومات، شاه امان‌الله خان در سال ۱۹۱۹ بعد از کشته شدن، پدرش امور سلطنت را در کابل بدست گرفت.

وی در مقابل انگلیس‎ها اعلام قیام کرد و استقلال سیاسی افغانستان را حاصل کرده و بر اساس آن لقب "غازی" و فاتح مسلمان را کمایی نمود.

عبدالحمید مبارز رئیس اتحادیه ملی ژورنالیستان افغانستان به رادیو آزادی گفت که امان‌الله خان پس از اعلان سلطنت‌اش گفت که کشور و مردم افغانستان باید مستقل باشد.

آقای مبارز می‌گوید:

"وی استقلال را در میدان مراد خانی با این کلمات اعلان کرد که مثل هر کشور دیگر ما در رابطه خارجی و داخلی خود مستقل باشیم مردم و کشور ما مستقل باشد."

سیاست داخلی و خارجی غازی امان الله خان چگونه بود؟

شاه امان‌الله خان تحت احاطه و افکار محمود طرزی پدر ژورنالیزم افغانستان قرار داشت که بر اساس آن دست به تغییرات جدی در ساختار‎های سیاسی-اجتماعی جامعه زد.

گفته می‎شود که بسیاری از اصلاحات شاه امان‎الله چون رفع حجاب برای زنان، پوشیدن دریشی، تبدیلی رخصتی روز جمعه، فرستادن دختران به خارج از کشور به خاطر تحصیل و امثال آن از سوی برخی حلقات آن وقت مورد مخالفت جدی قرار گرفت.

قصر دارالمان

حبیب‌الله رفیع یکی دیگر از محققین و نویسنده‎های افغان می‎گوید که انگلیس دست آوردهای امان‌الله خان را در عرصه‎های مختلف افغانستان برداشت نتوانسته و دست به تحریک برخی حلقات زد.

وی می‌گوید:

"اصلاحاتی را که امان‌الله خان آورد برای پیشرفت افغانستان بود من برای‌تان مثال می‌دهم، زمانیکه وی دختران را به ترکیه که یک کشور اسلامی است به آموزش طبابت فرستاد انگلیس‌ها برخی حلقات را تحریک نمود که گویا امان‌الله خان دختران افغان را به ممالک خارج فرستاده و این بی‌ناموسی مملکت‌ است به همین ترتیب طوطئه‌ها جریان داشت و یک سلسله حلقاتی که آنان تاریک بودند و آنان که مزدور شدند در مقابل امان‌الله خان مخالفت‌شان را اعلام کردند."

رفیع: شاه امان‌الله خان با مخالفت‌ها و شورش‌های گسترده درکشور روبرو شده.

آقای رفیع گفت، پس از آنکه شاه امان‌الله خان با مخالفت‌ها و شورش‌های گسترده در کشور روبرو شده و در سال ۱۹۲۹ میلادی مجبور به واگذاری قدرت گردید.

وی تأکید کرد که بخاطر حفظ آزادی و استقلال افغانستان، نسل جوان این کشور باید با علم و روحیه وطن دوستی پرورش یابند و ازتوطئه‌های دشمنان این کشور آگاه باشند.

شاه امان‌الله خان پس از ترک کشور از بمبئی به ایتالیا رفته و بقیه زنده‌گی‌اش را در آن‌جا ادامه داده‌است.

نمادهای آزادی افغانستان

غازی امان‌الله خان سر انجام در ۲۶ اپریل ۱۹۶۰ وفات نمود و جنازه‎اش به افغانستان انتقال یافته در کنار قبر امیر حبیب الله خان در جلال آباد به خاک سپرده شد.

گزارش: آرزو غیاثی