ایران تصمیم گرفت که خط آهن چابهار-زاهدان را که قرار بود هند بسازد بدون کمک این کشور خود احداث کند.
ولی این تصمیم در حالی اتخاذ می‌شود که چین به امضای قرارداد مشارکت ۲۵ سالۀ استراتژیک با هند نزدیک شده‌است.
در عین حال رسانه‌های هندی گزارش می‌دهند که احداث خط آهن چابهار ۴۰۰ میلیون دالر هزینه دارد و خارج ساختن هند از این پروژه یک ضربه به این کشور تلقی می‌شود، چون هند این خط آهن را برای رقابت در برابر «سی پک» یا دهلیز اقتصادی چین-پاکستان می‌ساخت.
سومیتا نارایان پژوهشگر مرکز مطالعات "RSIS" در سنگاپور که همکاری‌های هند و ایران به شمول پروژۀ چابهار را بررسی می‌کند، می‌گوید: "اجازه دهید تا از این‌جا آغاز کنم که بلی، مشخصاً احداث خط آهن جزء قرارداد بزرگ میان هند و ایران نبود. هنگامی‌که هند و ایران در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ گفت‌وگوی جدی را در بارۀ این پروژه آغاز کردند، بندر چابهار، بندر شهید بهشتی موضوع اصلی مباحثات بود. به این معنی که هند در انکشاف و نوسازی این بندر سرمایه‌گذاری کند. بخش دوم احداث خط آهن از چابهار تا زاهدان و از آن‌جا تا سرحد افغانستان بود، چون اکنون در آن‌جا سرک وجود دارد."
خانم نارایان می‌افزاید که اکنون ایران با بودجۀ خود این خط آهن را می‌سازد و این کار را در مرحلۀ اول انکشاف بندر چابهار نیز انجام داده‌است.
پروژه خط آهن چابهار
رسانه‌های ایرانی گزارش می‌دهند که محمد اسلامی وزیر ترانسپورت و انکشاف شهری این کشور در این اواخر کار احداث خط آهن چابهار-زاهدان را افتتاح کرد.
این خط آهن قرار است سپس به شهر زرنج مرکز ولایت نیمروز در افغانستان امتداد یابد.
ایران می‌خواهد این پروژه را تا مارچ سال ۲۰۲۲ تکمیل کند.
رسانه‌های هند می‌گویند، این کشور به علت تعزیرات امریکا نتوانست کار این پروژه را به موقع آغاز کند.
هند در بخش دریافت وسایل و شریکان دشواری داشت و حتی قبلاً هم واردات نفت خود از ایران را در اثر تعزیرات امریکا به صفر کاهش داده بود.
اما خیرالله خادمی معاون وزیر ترانسپورت و شهر سازی ایران دلیل کنار گذاشتن هند از پروژه خط آهن چابهار را سه سال تأخیر در کار این پروژه می‌داند.
اما قبل از وی فرهاد منتصر، یک مقام دیگر ایران گفته بود که ساختن خط آهن اصلاً با هند قرارداد نشده بود.
ولی سمیع یوسفزی خبرنگار و تحلیلگر امور منطقه نظر متفاوتی دارد.
سمیع یوسفزی، خبرنگار
آقای یوسفزی می‌گوید: "اصلاً روابط تجارتی هند و امریکا در حال انکشاف است، لذا هند نمی‌خواهد در ایران سرمایه‌گذاری کند و به همین خاطر آن‌ها می‌خواهند از پروژه چابهار خارج شوند. از سوی دیگر هند می‌خواهد که روابط تجارتی‌اش با امریکا در معرض خطر قرار نگیرد و به این خاطر از پروژه چابهار عقب نشینی کرده‌اند و در عین حال چین که یک رقیب تجارتی امریکا است، می‌خواهد این خلا را پر کند و چین عموماً در کشورهای که ثبات سیاسی نداشته باشند یا مشکلات امنیتی داشته باشند، سرمایه‌گذاری می‌کند چون آن‌ها فکر می‌کنند شرط‌های خود را در چنین کشورها به آسانی می‌توانند بالای طرف مقابل بقبولانند."
آقای یوسفزی به این باور است که به هر اندازۀ که روابط امریکا و ایران تیره می‌شود به همان اندازه چین و ایران به همدیگر نزدیک‌تر می‌شوند.
هند ضمن توافق‌نامه سه جانبه به‌خاطر گسترش روابط تجارتی با افغانستان و آسیای مرکزی به احداث این خط آهن متعهد شده بود.
امضای قرارداد سه جانبه میان حسن روحانی رئیس جمهور ایران (وسط) با رئیس جمهور افغانستان (راست) و صدراعظم هند (چپ) در سال ۲۰۱۸
این پروژه بعد از توافق سال ۲۰۱۶ رهبران هند، ایران و افغانستان، توسط وزیران خط آهن هند و ایران امضا شد.
ناظران اوضاع به این باور اند که ایران اکنون می‌خواهد این پروژه را به چین بسپارد.
حکمت اعظمی معاون انستتیوت صلح و خشونت به این باور است که سرمایه‌گذاری چین در خط آهن چابهار-زاهدان روی اوضاع منطقه و به خصوص جایگاه هند رقیب عمدۀ پاکستان و چین تأثیرگذار خواهد بود.
آقای اعظمی می‌گوید: "بالای افغانستان هم حتماً تأثیر خواهد کرد، هرچند استدلال افغان‌ها این بود که چین به افغانستان و چابهار به صفت یک همکار بیاید و با افغانستان، هند و ایران مشترکاً کار کند. این یک مسئلۀ پیچیده است، بدون شک منافع اقتصادی در برابر هم قرار می‌گیرند."
آقای اعظمی به این باور است که دخیل شدن چین در ایران امکان دارد با مخالفت عربستان سعودی روبه‌رو شود و روابط ریاض و اسلام‌آباد را نیز متأثر کند.
آنند ساهای، که چندین سال در افغانستان زیسته و نبشته‌های متعددی در بارۀ این کشور و منطقه دارد، روابط هند و ایران را تاریخی و عمیق می‌داند.
اولین محموله صادراتی افغانستان از راه چابهار به هند در سال ۲۰۱۹ منتقل شد
او به این باور است که احداث خط آهن چابهار-زاهدان توسط چین یک بخش کوچک پروژۀ بزرگی است که مورد توافق چین و ایران قرار گرفته است.
آقای ساهای افزود: "پول هنگفت چین یا تعهدی که به ایران خواهد داد، امکان دارد روی ایران تأثیر کند، ولی تأثیرگذاری کامل نا ممکن است. اما اگر حتی بپذیریم که پول‌های چین سبب نفوذ این کشور در ایران خواهد شد، ولی من فکر می‌کنم قبل از وقت خواهد بود که گفته شود روابط ایران و هند را تغییر خواهد داد."
آقای ساهای استدلال می‌کند که هند هنوز هم در بندر چابهار دخیل است و این مشارکت برای روابط تهران و دهلی نو بسیار مهم است.
سؤال این است که اگر هند از پروژۀ خط آهن چابهار-زاهدان کنار گذاشته نشده باشد، چرا رسانه‌ها این موضوع در آستانۀ امضای یک قرارداد بزرگ میان چین و ایران چنین انعکاس داده‌اند؟
خانم نارایانان کارشناس انستتیوت "RSIS" در سنگاپور در پاسخ می‌گوید: "چون این رویداد در حالی رخ می‌دهد که رقابت چین و هند شدیداً رو به افزایش است. هند برای ایجاد توازن در برابر حضور روزافزون چین در همسایگی خود در صدد دریافت گزینه‌هاست و پروژه چابهار یک گزینۀ ممکن بود و ایرانی‌ها یقیناً خوش می‌شدند که اگر هند سهم می‌گرفت و از این طریق به افغانستان، آسیای مرکزی و روسیه راه پیدا می‌کرد."
بندر چابهار اهمیت به خصوصی برای افغانستان محاط به خشکه دارد، چون تاجران افغان شکایت می‌کنند که پاکستان هر از گاهی بنادر خود را به روی آن‌ها مسدود می‌کند.
برخی مقام‌های افغان می‌گویند که پاکستان از راه‌های ترانزیتی خود، چون وسیلۀ فشار استفاده می‌کند. اما بندر چابهار اتکای افغانستان به بنادر پاکستان را تا حدی زیادی کاهش می‌دهد.
پروفیسر کریستیان فیر، استاد برنامه خدمات خارجی و مطالعات امنیتی پوهنتون جورج تاون در امریکا نیز نظر مشابهی دارد.
کریستیان فیر، استاد برنامه خدمات خارجی و مطالعات امنیتی پوهنتون جورج تاون در امریکا
او در نشست هفتم گفت‌وگوی امنیتی هرات گفت که پاکستان برای قبولاندن خواسته‌های خود بالای افغانستان از بندر کراچی استفاده می‌کند.
وی در بارۀ اهمیت بندر چابهار برای افغانستان گفت: "چیزی‌که چابهار را اهمیت می‌دهد اگر چابهار یک بندر مداوم بماند، افغانستان یک گزینۀ دیگری بدون پاکستان خواهد داشت و پاکستان به همین علت از چابهار بسیار نگرانی دارد. شاید دلیل افزایش حملات در شاهراه زرنج-دلارام هم این باشد."
بباور پروفیسر فیر می‌گوید، در آغاز هند در اثر تعزیرات امریکا فعالیت خود در بندر چابهار را متوقف کرد. او به این باور است که اگر هند از چابهار عقب نشست، چین پیش قدمی خواهد کرد.
چین از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۸ در ایران ۲۷ میلیارد دالر سرمایه‌گذاری کرده‌است.
ولی گزارش‌های تأیید نشدۀ اخیر می‌رساند که این کشور در نظر دارد ۴۰۰ میلیارد دالر در ایران سرمایه‌گذاری کند.
اما طبق انستتیوت امریکن انترپرایز، این اندازه سرمایه‌گذاری در یک کشوری که تعزیرات بر آن وضع شده ناممکن است.
چین که در سال ۲۰۱۶ سه میلیارد دالر در ایران سرمایه‌گذاری کرده بود، در سال ۲۰۱۸ دو میلیارد کرد.
چین در عین مدت در امارت متحدۀ عربی هشت میلیارد دالر سرمایه‌گذاری کرده‌است.
از نظر خانم فیر، چابهار برای چندین کشور منطقه اهمیت دارد. برای افغانستان به‌خاطر اهمیت دارد که اتکای این کشور به بنادر پاکستان را کاهش می‌دهد.
برای هند به‌خاطر مهم است که پاکستان اجازه نمی‌دهد که هند اموال تجارتی خود را از طریق این کشور به افغانستان و آسیای میانه بفرستد و برای کشورهای آسیای میانه و روسیه زمینه داد و ستد تجارتی میان شمال و جنوب را مهیا می‌کند.