بحث بر سر دموکراسی در افغانستان بیشتر از هر زمانی به مرحلۀ حساس و مهم رسیده است.
در حال حاضر جمهوریخواهان و امارتخواهان در دوحه، پایتخت قطر به گفت‌وگو نشسته‌اند و یکی از بحث‌های اصلی آنها آیندۀ دموکراسی در افغانستان خواهد بود.
شاید به همین دلیل بود که مایک پومپیو، وزیر خارجه امریکا، در مراسم افتتاحیه مذاکرات صلح افغانستان در دوحه گفت که تصمیم‌گیری در مورد سیستم سیاسی آینده افغانستان بر عهده افغان‌ها است. او گفت که بهترین راه دموکراسی است.
مایک پومپیو وزیر خارجه امریکا
مردم سالاری در افغانستان با گرفتن استقلال در زمان شاه امان‌الله خان آغاز شد. مورخان می‌گویند که امان‌الله خان قوانینی وضع کرد و همزمان اجازه داد چندین رسانۀ مستقل فعالیت کنند.
غازی امان الله خان
حبیب‌الله رفیع، پژوهشگر تاریخ می‌گوید که نختسین روزنامۀ مستقل در سال ۱۳۰۶ خورشیدی آغاز به فعالیت کرد و شمار آنها به سه رسید: انیس، نسیم سحر و نوروز. آنها گاهی به انتقاد از حکومت هم می‌پرداختند.
به گفته آقای رفیع، براندازی حکومت امانی توسط حبیب‌الله کلکانی، دموکراسی دوره امانی را به پایان رساند.
حبیب‌الله رفیع
او می‌گوید که پس از تصویب قانون اساسی سال ۱۳۴۳ در زمان نظام شاهی ظاهرشاه که به آن دهه قانون اساسی نیز گفته می‌شود، این کشور بار دیگر اقدامات دموکراتیک را انجام داد.
او گفت: "در سال ۱۳۴۳ که با ایجاد قانون جدید اساسی که دهۀ دموکراسی به میان آمد، ده سال ادامه یافت و در نتیجه با آمدن جمهوریت از سوی شهید داوودخان به آن دموکراسی نقطۀ پایان گذاشته شد و برای ایجاد یک حکومت ملی جدید تلاش صورت گرفت."
پس از آن که نظام کمونیستی در افغانستان به میان آمد، دموکراسی در این کشور فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرد.
این اساس نظام کنونی را برخی شهروندان افغانستان کفر تلقی کردند، اما برخی دیگر آن را مهم شمردند.
در ۱۹ سال گذشته که ناتو به رهبری امریکا وارد افغانستان شد، این کشور بار دیگر نظام دموکراسی را تجربه کرد.
در این دوره انتخابات برگزار شد، به رسانه‌های آزاد اجازۀ فعالیت داده شد و همچنین به زنان اجازۀ تحصیل و حق کار داده شد.
ودیر ساپی
ودیر صافی، استاد حقوق می‌گوید که دموکراسی در سال‌های گذشته به گونۀ درست در افغانستان عملی نشد: "ما در کتاب‌ها، رساله‌ها و روی کاغذ دموکراسی نسبی داریم، اما بدبختانه که درست عملی نشده است. چون که در اینجا فساد گسترده موجود بود و است، در اینجا کمک‌های جهانی آمد، اما غارت شد."
در حال حاضر که گفت‌وگوهای صلح با طالبان در قطر ادامه دارد، یکبار دیگر نگرانی‌ها در بارۀ حفاظت از دموکراسی به میان آمده است.
آزادی بیان، حقوق زنان و انتخابات از اصل‌های مهمی اند که مردم نگران سرنوشت آن در گفت‌وگوها هستند.
طالبان سال گذشته در آستانۀ انتخابات ریاست جمهوری به مردم هشدار دادند که در انتخابات اشتراک نکنند و حتی پیش از آن گزارش شده بود که طالبان انگشتان افرادی را که در انتخابات اشتراک کرده بودند، قطع کردند.
پرسش این جا است گروهی که به انتخابات باور ندارد، چگونه قبول خواهد کرد که دموکراسی نیم‌بند افغانستان در امن باشد؟
یوسف رشید، رئیس انتخابات آزاد و عادلانۀ افغانستان به رادیوی آزادی گفت که در سال‌های گذشته کاستی‌های وجود داشت، اما در جریان گفت‌وگوها بحث بر سر مشکلات نه، بلکه باید بر سر اصول باشد.
یوسف رشید
آقای رشید گفت: "ما در این باره جدا نگران هستیم و حتماً این موضوع در جریان گفت‌وگوهای صلح جنجالی خواهد بود، اما ما توقع داریم که نباید روی مشکلات آن نه بلکه باید روی اصول آن بحث صورت گیرد، چون مشکل از افراد و نهادها بود که نتوانستند این رسالت را به گونۀ درست انجام دهند، اما در کل انتخابات برای افغانستان یک موضوع اساسی است."
آزادی بیان از دیگر موضوعات مهم در افغانستان است که نهادهای حامی رسانه‌ها به حفظ آن تأکید می‌کنند.
آنان می‌گویند که آزادی بیان یک اصل مهم دموکراسی است و باید در گفت‌وگوهای صلح در نظر گرفته شود.
مجیب خلوتگر، رئیس اجرایی نهاد حمایت‌کنندۀ رسانه‌های آزاد افغانستان یا نی می‌گوید: "تمام خبرنگاران افغانستان می‌خواهند که در گفت‌وگوهای صلح باید آزادی بیان از سوی طرف‌های دخیل چه حکومت و چه طالبان تضمین شود."
مجیب خلوتگر
حفاظت از حقوق زنان موضوع دیگری است که بانوان افغانستان بر آن تأکید دارند.
شکیلا زدران، نمایندۀ جوانان افغانستان در سازمان ملل می‌گوید زمانی که موضوع گفت‌وگوهای صلح با طالبان مطرح می‌شود، حمایت از حقوق بشر و حقوق زنان در خط مقدم نگرانی‌ها قرار دارد: "در بخش حفاظت از حقوق زنان باید ضمانت قوی از طالبان گرفته شود و در کنار آن در قدرت سیاسی نباید چوکی به آنان داده شود که مستقیماً بر فعالیت زنان تاثیر داشته باشد."
با آن که هنوز معلوم نیست که پس از صلح اساس نظام در افغانستان چه خواهد بود، اما حکومت افغانستان بر دوام دموکراسی تأکید می‌کند و طالبان هم که در زمان حاکمیت خود دموکراسی را نظام کفری می‌دانستند، شاید خواهان تغییر اساس نظام شوند.
اکنون به نظر می‌رسد که هر دو طرف با انتخاب دشوار مواجه هستند.
اما مایک پومپیو، وزیر خارجۀ امریکا گفته که برای رسیدن به قدرت بهترین راه دموکراسی است.
آقای پومپیو روز شنبه در افتتاحیه مذاکرات بین دولت افغانستان و طالبان در قطر گفت که سیستم‌های دموکراتیک علاوه بر حمایت از اقلیت‌ها در یک کشور، از اکثریت‌ها نمایندگی می‌کند.