در کنار جنگ، ویروس مرگبار کرونا در افغانستان به میزان مشکلات در این کشور افزوده.
شاید پیامدهای این ویروس برای سال‌های طولانی احساس شود.
وحید احمد نخستین شهروند افغانستان بود که آزمایش ویروس بر او در پنجم حوت سال گذشته مثبت شد. او که از ایران باز گشته بود، از آن روزها یاد آوری میکند.
وحید احمد گفت: "از قُم آمدم و برای ۲۰ روز در شفاخانه در یک اتاق، تنها بستری بودم. داکتران و کسانی که مرا می‌دیدند، می‌گفتند که باید قوی باشم. من هم به هموطنان خود می‌گویم که قوی باشند. این مریضی هیچ مشکلی ندارد."
نخستین موارد ویروس کرونا در اواخر سال ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین ثبت شد و سپس در یک فرصت کوتاه به شمول افغانستان در سایر کشورها گسترش یافت.
آرشیف، بیماران کووید-۱۹ در افغانستان
از ثبت نخستین مورد در افغانستان که تا هنوز یک سال نشده، ویروس کرونا در مدت کم همه‌گیر شد. در این جریان روزهای هم آمد که در ۲۴ ساعت، حد اقل آزمایش ۹۰۰ در افغانستان مثبت شد.
خیلی از مردم نتوانستند بنابر کمبود و نبود وسایل صحی و دستگاه‌های معیاری آزمایش قرار شوند.
در برخی موارد حتی مرگ و میر بنابر مسایل سنتی، پنهان نگهداشته شدند.
حبیب باشنده شهر مزارشریف است. او از داکتران شکایت دارد که به افراد مبتلا به ویروس کرونا توجه نکرده‌اند.
حبیب می‌گوید: "بدبختانه یک شفاخانه کووید-۱۹ در مزارشریف داریم که نمی‌تواند به بیماران رسیدگی کند. شمار بیماران هم افزایش یافته. هیچ توجه صورت نمی‌گیرد. داکتران به فکر مریضان نیستند. در عین حال مرگ و میر هم افزایش یافته."
شمار رسمی که از سوی وزارت صحت عامه شریک ساخته شده، تا ۲۰ دسمبر حدود ۵۰ هزار در افغانستان به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند. آمار رسمی مرگ و میر هم حدود ۲۰۰۰ تن گفته شده.
در حالی که سایر کشورهای جهان برای گرفتن واکسین ویروس کرونا آماده می‌شوند، افغانستان با موج دوم این همه‌گیری روبرو شده.
مقام‌های افغان ابراز امیدواری می‌کنند که در سال ۲۰۲۱ تطبیق واکسین را آغاز کنند، اما باید تا آن زمان، سفارش‌های صحی نادیده گرفته نشوند.
در کنار رعایت نکردن فاصله‌های اجتماعی و سفارش‌های طبی، بازگشت گروهی افغان‌ها از ایران و پاکستان هم از عوامل افزایش بیماری کووید-۱۹ در افغانستان دانسته می‌شود.
کارمندان صحی در افغانستان مثل سایر کشورهای جهان، افراد آسیب‌پذیر در خط اول مبارزه با ویروس کرونا به شمار می‌روند.
به گونۀ مثال، داکتر ابراهیم بسیم مسئول شفاخانه انتانی ولایت هرات که نخستین مورد مثبت ویروس کرونا را ثبت کرد، از کسانی بود که در نتیجه ابتلا به این ویروس جان داد.
مقام‌های افغان، خود شان را در مبارزه با ویروس کرونا موفق می‌دانند. اما سرمایه گذاری اندک در بخش صحی از سوی حکومت، از چالش‌های عمده در مبارزه با این همه‌گیری عنوان شده.
اکمل سمسور سخنگوی وزارت صحت عامه افغانستان می‌گوید، ویروس کرونا خیلی از نکات ضعف در سکتور صحی این کشور را آشکار کرد.
اکمل سمسور، سخنگوی وزارت صحت افغانستان
سمسور می‌گوید: "۲۰۲۰ سال پر از چالش برای وزارت صحت بود. همه‌گیری ویروس کرونا، سیستم صحی و وزارت صحت را با چالش‌های زیادی روبرو کرد. بحران کرونا نشان داد که در ۲۰ سال گذشته، روی سکتور صحی و شفاخانه‌های وزارت صحت عامه سرمایه‌گذاری نشده. بنابر این کمبودها در جریان همه‌گیری ویروس کرونا احساس شد."
سخنگوی وزارت صحت عامه گفت که وضعیت افغانستان در مقایسه با کشورهای منطقه بهتر است اما او تاکید کرد که باید سفارش‌های صحی را جدی بگیرند زیرا به باور او شاید موج دوم ویروس کرونا، خطرناک ثابت شود.
رئیس جمهور اشرف غنی در سوم ماۀ دسمبر، در اجلاس ویژه سازمان ملل متحد در مورد ویروس کرونا گفت که زیان‌های ناشی از این ویروس رو به افزایش است.
غنی می‌گوید: "تاثیر منفی و زیان‌های ویروس کرونا همه روزه آشکارتر می‌شود. ما تاثیر کوتاه مدت ویروس از جمله مرگ و میر و زیان‌های مالی و رکود اقتصادی را در آغاز تجربه کردیم. اما تا هنوز نتوانسته ایم تاثیر منفی آن را در میان‌مدت و دراز مدت جبران کنیم و یا با آن به صورت کامل مبارزه کنیم. به همین خاطر باید در کنار مبارزه فعلی، متوجه آینده هم باشیم و برای مبارزه با تاثیر دراز مدت هم آماده باشیم."
محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان
ویروس کرونا در افغانستان نه تنها مردم را مبتلا کرد بلکه به اقتصاد آن‌ها هم که بیشتر متکی به کمک‌های خارجی است، آسیب رساند.
مردم می‌گویند، اکثریت از زیان‌های وارد شده در جریان همه‌گیری ویروس کرونا قابل جبران نیست.
بنفشه باشنده شهر کندهار است. او که فروشنده صنایع دستی در بازار زنان این شهر است، به رادیو آزادی گفت که کار و بارش خیلی زیان دیده و او برای ماه‌ها نتوانسته که حتی کرایه دکانش را به دست آورد.
بنفشه می‌گوید: "ویروس کرونا و قرنطین خیلی تاثیر بد روی کار ما گذاشت. چون در گذشته خیلی مشتری‌های زیادی داشتیم. نیازی نبود که کار دیگری کنیم و از آن مدرک کرایه دکان خود را بپردازیم. اما متاسفانه ویروس کرونا تاثیر خیلی بد روی کار ما گذاشت."
افغانستان در مجموع نتوانست در سال ۲۰۲۰ به عواید تعیین شده دست یابد و در نهایت زیان‌های را متحمل شد.
بر حکومت هم انتقاد می‌شود که برنامه‌های کمکی را در جریان همه‌گیری ویروس کرونا برای مردم در نظر نگرفت.
فرهاد احمدی و طیبه باشنده‌های کابل می‌گویند که به جز یک مقدار گندم، هیچ گونه کمک دیگری با مردم نشد.
توزیع کمک‌ها از سوی افراد خیرخواه و تجار ملی در جریان همه‌گیری ویروس کرونا
آنان گفتند: "تا جایی که من در جریان استم، با آن‌ها (آسیب دیده‌ها) کمکی صورت نگرفته. با آن‌ها که تماس داشتم، گفتند که از وظیفه برکنار شدند. دولت هم فقط یک حرف می‌زد، قرنطین و مردم از خانه‌های‌شان بیرون نشوند. اما هیچ گونه تدابیری برای کابل و ولایت‌ها گرفته نشد. یک بار گندم توزیع کردند آن هم یک و نیم کیلوگرام یا کمتر از آن. به جز از آن هیچگونه کمک دیگری صورت نگرفت. بناء ویروس کرونا در کابل و ولسوالی‌های دور دست ولایت، صدمه‌های زیاد اقتصادی وارد کرده است."
" تمام کمک مردم برای ما همان یک کیلوگرام گندم آمد. نمی‌دانم در سایر مناطق چگونه بود. اما در منطقۀ ما هیچگونه همکاری مشخص از جانب دولت صورت نگرفت، نه در عرصه غذایی و نه هم در عرصه بهداشتی. تمامی کمک‌های که به مردم صورت گرفت، از جانب تاجران و خیرخواهان جامعه بود. ما در واقع هیچ کمکی از سوی دولت نگرفتیم."
طیبه، حبیب یا بنفشه تنها آسیب دیده‌ها نیستند بلکه جمعیت بزرگ افغانستان، زیان‌های زیادی را پس از همه‌گیری بیماری کووید/۱۹ متحمل شدند.
عبدالحبیب زدران معاون وزارت مالیه افغانستان در مورد مجموع زیان‌های مالی در جریان این همه‌گیری جزئیات می‌دهد.
زدران گفت: "ویروس کرونا به پدیدۀ مبدل شد که به تمامی جهان زیان رساند. بر اقتصاد تمامی کشورها تاثیر گذاشت. افغانستان هم مستثنا نبود. به جای آن که باید رشد اقتصادی مثبت می‌داشتیم، اکنون بر اساس ارزیابی ما، اقتصاد افغانستان در جریان امسال به پنج و نیم در صد کاهش می‌یابد."
حکومت افغانستان برای مبارزه با ویروس کرونا، حدود ۹۰ میلیارد افغانی را که معادل یک میلیارد و دو صد میلیون دالر می‌شود، اختصاص داد.
اکثر کشور ها و سازمان‌های مدد رسانی هم صدها میلیون دالر با افغانستان، برای مبارزه با کووید-۱۹ کمک کردند.
آن‌سو گزارش‌های در مورد حیف و میل شدن بودجه اختصاص یافته با ویروس کرونا نشر شد و حتی وزیر پیشین و مقام‌های وزارت صحت عامه به ارتکاب فساد متهم شدند.
رئیس جمهور اشرف غنی اداره بازرس ریاست جمهوری را برای بررسی این اتهام‌ها گماشت.
فیروز بشری سخنگوی این اداره به رادیو آزادی تایید کرد که در بودجه اختصاص یافته به ویروس کرونا، فساد گسترده صورت گرفته.
بشری می‌گوید: "دوسیه‌های هشت ولایت را به شمول مقام‌ها در وزارت صحت عامه، بازرسی کردیم و نتیجه کار ما همین بوده که فساد صورت گرفته و این دوسیه‌ها را به لوی سارنوالی جهت تحقیق بیشتر فرستادیم. حد اقل ۱۲۰ تن از مقام‌ها و مسئولین حکومتی مظنون دانسته شده‌اند و آن‌ها را به لوی سارنوالی معرفی کردیم. توام با این ما بیش از ۱۰۰۰ سند و مدرک به لوی سارنوالی سپردیم. ما تحقیق کردیم و در این اسناد شریک ساخته ایم."
فیروزاالدین فیروز، وزیر پیشین صحت عامۀ افغانتسان
فیروز الدین فیروز وزیر پیشین صحت عامه که دوسیه او و همکاران نزدیکش به لوی سارنوالی سپرده شده، اتهام‌ها را رد می‌کنند.
حکومت افغانستان می‌گوید که با فساد اداری مبارزه جدی میکند و دوسیه‌های مظنونان را بدون پیگیری نمی‌گذارد.
در حال حاضر ویروس کرونا با سرعت در حال گسترش در جهان است.
اکنون معلوم نیست که مدیریت موج دوم این ویروس در افغانستان با نداشتن سیستم صحی خیلی پیشرفته چگونه پیش رفته، چی پیامدهای را به همراه خواهد داشت؟