زندانیانی که تازه از ایران منتقل شده اند می‌گویند که در زندان‌های ایران مورد شکنجه، لت‌وکوب و بدرفتاری قرار گرفته‌اند.
آنان می‌گویند که بسیاری از افغان‌ها به اتهام انتقال مواد مخدر اعدام شده‌اند و همچنین کیفیت غذا در زندان‌های ایران نیز بسیار پایین بوده است.
آنان با روایت بخشی از دشواریهای‌شان در زندان‌های ایران، از این کشور می‌خواهند که باید حقوق و کرامت انسانی را در برخورد با زندانیان مراعات کند.
اما مقام‌های ایران چه می‌گویند؟
محمد یونس ۴۳ ساله با صدها زندانی افغان بر اساس تفاهم‌نامه مبادله زندانیان میان افغانستان و ایران به زندان مرکزی هرات منتقل شده است.
آرشیف، زندان مرکزی ولایت هرات
او پنج سال پیش به اتهام انتقال نیم کیلوگرام مواد مخدر نوع هیروئین در ایران بازداشت شد.
او در زندان‌های «تیباد» و «چناران» ولایت خراسان رضوی در حبس بوده.
اما ادعا می‌کند که در این زندان‌ها شکنجه، لت‌وکوب و توهین شده.
او افزود: "در اوائل که افغانی‌ها را بازداشت می‌کنند، ستاد مواد مخدر ایران برخورد بدی می‌کنند و خود من را یعنی لت‌وکوب کردند، یعنی به سرحدی که شانه‌های من سبز شده بود. سه شب یک دست من آویزان به نرده‌ها داخل زندان بود و پاهای من به زمین نمی‌رسید. لت‌وکوب هم شدم و کفایت کرد."
به روایت محمد یونس، در بسیاری از وقت‌ها، غذای کافی برای‌شان در زندان‌های ایران میسر نبود و هم چنین غذا نیز از کیفیت پایینی برخوردار بوده است.
او از مقام‌های ایران می‌خواهد که برخورد مناسبی با زندانیان افغان در پیش گیرند.
او می‌گوید: "ایران حقوق انسانی و کرامت انسانی را مد نظر بگیرد. ولی به زبان می‌گویند، اما در عمل این قسم نیستند و در عمل ندیدم."
ایران قوانین سختی در پیوند به قاچاق مواد مخدر دارد و برخی از افغان‌ها به این اتهام گردن‌های‌شان زیر چوب اعدام رفته.
آمار مشخصی از افغان‌های اعدام شده در ایران وجود ندارد.
فرامرز ساکن ولایت کندز در شمال افغانستان است.
او در ایران به اتهام قاچاق مواد مخدر به اعدام محکوم شده بود، اما بخت با وی یار بود و بر اساس روند تبادل زندانیان افغان با ایران، به افغانستان منتقل شد.
فرامرز که در ایران به اتهام قاچاق مواد مخدر به اعدام محکوم شده بود
بر اساس قوانین افغانستان، جرم فرامرز تعدیل شده و حالا چشم به راه دیدن دو فرزندش است.
او می‌گوید: "خیلی حبس در ایران سخت تیر شد. من پنج سال زیر حکم اعدام بودم و هم جرم من را در ایران اعدام کردند و او پس از سپری کردن دو سال اعدام شود. ایرانی‌ها به مواد خیلی کم افغانی‌ها را اعدام می‌کردند."
اما میرویس امینی، سرپرست کمیسیون حقوق بشر هرات در صحبت با رادیو آزادی می‌گوید که زندانیان مبادله شده افغان کدام شکایتی در پیوند به بدرفتاری با آنان در زندان‌های ایران با آنان در میان نگذاشته‌اند.
او تأکید دارد که تمامی کشورها باید حقوق اولیه و انسانی مظنونین، متهمین و محکومین را مراعات کنند.
به تاریخ ۱۷ و ۲۴ حوت سال گذشته ۶۰۹ زندانی افغان به شمول ۱۶ زن از ایران به زندان مرکزی هرات منتقل شده‌اند و تاکنون ۵۷۷ تن از بند رها شده‌اند.
امرالله نورزی، رییس این زندان می‌گوید که بیشتر این زندانیان به اتهام انتقال مواد مخدر در ایران محکوم به مجازات شده‌اند.
امرالله نورزی، رییس زندان هرات
او می‌گوید: "دوسیه‌های‌شان در اسرع وقت به ریاست سارنوالی استیناف هرات ارسال گردید و از آن طریق محول محکمه محترم شهری هرات شد. بعد از بررسی و تعدیل حکم محاکم ایران به تعداد ۱۶ تن اناث و ۵۶۱ تن بر اساس تعدیل حکم رسیدگی صورت گرفته و رها شده‌اند."
تفاهم‌نامه تبادل زندانیان میان ایران و افغانستان در سال ۱۳۸۶ خورشیدی به امضا رسیده و تا حال سه مرحلۀ تبادل زندانیان صورت گرفته است.
جمشید رسولی، سخنگوی لوی سارنوالی افغانستان به رادیو آزادی می‌گوید که آمار زندانیان منتقل شده در مرحلۀ نخست مشخص نیست، اما در مرحله دوم حدود ۷۰۰ زندانی در سال ۱۳۹۸ و مرحله سوم ۶۰۹ تن در سال ۱۳۹۹ به افغانستان سپرده شده‌اند.
جمشید رسولی، سخنگوی لوی سارنوالی افغانستان
رسولی می‌افزاید که هم اکنون بیش از پنج هزار افغان در زندان‌های ایران دوران حبس‌شان را سپری می‌کنند.
ایران پس از پاکستان، میزبان بیشترین مهاجر افغان در سطح جهان است.
دیدبان حقوق بشر و دیگر نهادی حامی حقوق بشر گزارش کرده اند که حکومت ایران به بدرفتاری با بسیاری از مهاجران افغان ادامه داده. به‌گونه‌ای مثال از سوءرفتار به شمول بدرفتاری نیروهای امنیتی ایران، اخراج، بازداشت در شرایط غیرصحی و غیرانسانی و دسترسی محدود به تحصیل و مشاغل.
اما مقام‌های ایران بارها موضوع بدرفتاری با افغان‌ها را انکار کرده اند.
جواد ظریف وزیر خارجۀ ایران چند ماه قبل در مصاحبه اختصاصی به طلوع نیوز گفته بود که مهاجران افغان چه کسانی که سند دارند و چه کسانی که سند ندارند، می‌توانند از امکانات آن کشور بهره‌مند شوند.
اما این سخنان برای برخی از افغان‌های بازگشته از ایران چندان دلگرم کننده نیست.
مثلاً محمد یونس می‌گوید دیگر نمی‌خواهد که به ایران برود.
او می‌افزاید: "خود من از رفتن به ایران منتفر شدم، خاطره‌ای بدی در زندان بودن و برخورد دارم."