چرا حملات بر اهل تصوف در افغانستان افزایش یافته است؟

پس از حملات اخیر بر صوفی‌ها و برخی روحانیان مذهبی نگرانی‌ها در پیوند به آغاز جنگ‌های مذهبی در این کشور افزایش یافته است.

در یک ماه گذشته پیروان اهل تصوف در کابل و کندز دو بار هدف قرار گرفتند و تلفاتی به آنان وارد شد.

منصور سکندری یکی از صوفی‌هایی است که در حمله بر خانقاهی در دارالامان کابل زخمی شد.

او می‌گوید، مصروف ذکر بود که در حمله نهم ثور بر خانقا صوفی‌ها زخمی شد. او که هنوز زخم‌هایش تازه است نگرانی دارد که تنها محل آرام‌شان دیگر مصون نیست: "زیاد نگران هستم. آن رویداد یک ثانیه هم از پیش چشمانم گم نمی‌شود. وضعیت زیاد خراب است، هیچگاهی در هیچ حکومتی چنین کاری نشده بود. کاری که ذکر کنندگان را در یک حملۀ بسیار بی‌رحمانه شهید کردند."

خبرگزاری رویترز به نقل از مقام‌های مسئول گزارش داد که در این رویداد ۶۶ تن کشته و ۷۸ تن دیگر زخمی شدند.

چشمدید شاهدان انفجار در خانقاه کابل

یک هفته پیش از این رویداد نیز یک مسجد در کندز هدف قرار گرفت. جایی که صوفی‌ها مصروف ذکر بودند.

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان پس از این رویداد در صفحۀ توییترش نوشت که در این حمله ۳۳ تن کشته و ۴۳ تن دیگر زخمی شدند.

بر بنیاد گزارش رادیو آزادی، پس از حملات در کندز و کابل تنها خانقاه پروان به نام هوفیان شریف هم بسته شده است.

صوفیان کی‌ها هستند و تصوف چیست؟

بخش زیادی صوفیان مسلمانان سنی هستند، اما در جمع آنان اهل تشیع نیز هستند. آنان پیروان اهل طریقت یا تصوف هستند و در پیوند به پیشنۀ تاریخی آنان اطلاعات دقیقی وجود ندارد.

اما بر اساس روایت‌های تاریخی، از اوایل قرن سوم تا پنجم هجری بلخ، هرات و غزنی از مرکزهای تصوف در خراسان قدیم و افغانستان امروزی بودند.

شقیق بلخی، ابراهیم ادهم، احمد خزرویه از صوفیان برجسته قرون چهارم و پنجم هجری قمری و همچنین مولانا جلال الدین محمد بلخی، خواجه عبدالله انصار و حکیم ثنایی نیز از جمله پیشوایان مشهور صوفیه به شمار می‌روند.

محققان می‌گویند که تصوف یا عرفان مخلوطی از فلسفه و مذهب است که به باور پیروان تصوف، راه وصول به حق منحصر به این طریقه است.

بحث تصوف پاک کردن نفس، خودشناسی و خداشناسی است که بیشتر صوفی‌ها برای رسیدن به این هدف راه درویشی را در پیش می‌گیرند.

داکتر احمد مدنی، یکی از پیروان طریقت نقشبندی تصوف را بخشی از دین می‌داند: "عمل کردن به دین یا تصوف را تزکیه می‌گویند. ذکرهای دل و یا ذکر کردنی که ارتباط آن از طریق قلب است. ذکر کردن به صورت سری، خفیه و در خفا و یا لطایف پنج‌گانۀ بدن را در ذکر کردن وارد کردن تا اینکه قلب به ذکر کردن آغاز می‌کند. زمانی که قلب به ذکر کردن آغاز می‌کند، هرگاه ما مصروف کارهای دنیایی هم باشیم، قلب به ذکر کردن ادامه می‌دهد."

اما در حالی که صوفیان خود را متعهد به تمام بخش‌های اسلام می‌دانند و خود را پیروی این راه می‌دانند، پس چرا و از سوی کی هدف قرار می‌گیرند؟

حسین احسانی، پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان می‌گوید، نمایندگان ایدیولوژی سلفی جهادی عاملان این گونه حملات اند: "در تفکر سلفی جهادی آزادی عقل و فکر، اشتهاد، عدم حمایت از سلف صالح این همه بدعت و فتنه شمرده می‌شود و از نظر آنان، بر ضد فتنه باید قیام شود. آنان می‌گویند که پیروان این گونه راه‌ها به بدترین شکل باید از بین برده شوند."

انفجار در یک مسجد در ولسوالی امام صاحب قندز دهها کشته و زخمی بجا گذاشت

یکی از داکتران مسایل دینی که به دلیل مشکلات امنیتی نمی‌خواهد هویتش فاش شود و صدایش در این گزارش نشر شود به رادیو آزادی گفت، بیشتر پیروان تفکر سلفی جهادی اعضای داعش هستند.

او می‌افزاید، به همین دلیل پیروان دیگر طریقه‌ها در نظر آنان بی‌دین به نظر می‌رسند و به همین دلیل آنان صوفیان و اهل تشیع را هدف قرار می‌دهند.

مسئولیت حملات بر صوفیان در کابل و کندز را شاخۀ خراسان گروه داعش به عهده گرفت و مسئولیت بیشتر حملات بر اهل تشیع را نیز گروه داعش به عهده گرفته است.

نگرانی‌ها از آغاز جنگ مذهبی در افغانستان

این حملات به نگرانی‌ها از آغاز یک جنگ مذهبی در افغانستان افزوده است.

جاوید جاوید، داکتر علومی دینی می‌گوید، این حملات داعش زمینۀ نفاق دینی و مذهبی را در افغانستان فراهم می‌کند که به گفتۀ او نتیجه‌اش یک جنگ خونین خواهد بود.

آقای جاوید اما به راه‌هایی اشاره می‌کند که چگونه می‌شود با پیروان این ایدیولوژی مبارزه ‌شود: "ما دو راهکار داریم. نخست راه استراتژیکی و دوم راه ایدیولوژی. از راه ایدیولوژی ما به یک روایت بر ضد داعش نیاز داریم. در کنار آن به روایات ضد پروپاگند نیز نیاز است. دو از لحاظ استراتژیک به اتحاد منطقه‌ای و جهانی نیاز داریم تا بتوانیم با داعش در افغانستان مبارزه کنیم و اجازه ندهیم که این گروه در افغانستان بیشتر از این خون مردم را بریزاند."

پیشینۀ اهل تصوف در افغانستان و برخورد طالبان با صوفیان

پیر سید اسحاق گیلانی، یکی از رهبران طریقۀ اهل تصوف در افغانستان می‌گوید، بیشتر صوفیان در افغانستان پیروان طریقت نقشبندی و قادریه هستند: "طریقۀ قادریه را سید حسن گیلانی پدرکلانم که به نقیب صاحب مشهور بود و پس از آن دو پسرش سید علی پدرم و سید احمد کاکایم به پیش می‌بردند که اکنون این سلسله را برادرم به پیش می‌برد. نورالمشایخ، شیخ‌المشایخ و فخرالمشایخ در خانوادۀ مجددی از پیشگامان قادریه بودند که در حال حاضر رهبری آن را امین جان به عهده دارد. تا زمان جهاد حضرت صبغت‌الله مجددی از چهره‌های مشهور صوفیان بود."

آقای گیلانی می‌گوید، در دور اول حاکمیت طالبان هم صوفیان بی‌غرض بودند و طالبان کاری به آنان نداشتند. به گفتۀ او، طالبان زیادی پیروان اهل تصوف بودند.

اما یک صوفی دیگر که به دلیل مشکلات امنیتی نمی‌خواهد نامش فاش شود به رادیو آزادی گفت، با آنکه در میان طالبان افراد زیادی پیروی اهل تصوف هستند، اما برخی‌ از آنها بدبین صوفیان و مخالفان سرسخت آنان هستند.

در نزدیک به ۹ ماه حاکمیت طالبان گروه داعش بیشتر مساجد را در افغانستان هدف قرار داده است. در این مساجد اهل تشیع و در کنار آن سنیان به ویژه پیروان اهل تصوف هدف قرار گرفته اند.

اما با وجود این همه حکومت طالبان می‌گوید، داعش را شکست داده و این گروه توانایی سربلند کردن را در افغانستان ندارد.