به عقیدۀ کارشناسان، پروژه اعمار کانال بزرگ قوش تپه در افغانستان که طالبان به سرعت آن را دنبال می کنند، یک آزمون در برابر صبر ستراتیژیک ازبکستان و ترکمنستان است که با مشکل آب مواجه هستند.
هنگامیکه طالبان در اگست سال ۲۰۲۱ میلادی بطور برق آسا حکومت افغانستان را که توسط جامعه بین المللی به رسمیت شناخته شده بود سرنگون کرده و دوباره به قدرت بازگشتند، افغانستان بلافاصله در انزوای دیپلوماتیک قرار گرفت.
اما ازبکستان و ترکمنستان، دو همسایۀ شمالی افغانستان، مسیر متفاوت را در برابر طالبان انتخاب کرده، آنها تعامل را بر انتقاد و فشار ترجیح دادند.
اکنون که پروژه اعمار کانال بزرگ قوش تپه در افغانستان در حال شکل گیری است و طالبان با سرعت آن را دنبال می کند، در مورد اینکه آیا صبر ستراتیژیک این دو کشور آسیای میانه که تحت فشار مشکل آب قرار دارند، با طالبان پاداشی خواهد داشت، تردیدهای را به وجود آورده است.
جنیفر بریک مرتازشویلی
جنیفر بریک مرتازشویلی(Jennifer Brick Murtazashvili) رئیس و موسس"مرکز حکومتداری و بازار" در پوهنتون پیتسبورگ امریکا به رادیو آزادی گفت که اگر به سایر پروژه های مشترک افغانستان و آسیای مرکزی نگاه شود، اکثر به نفع هردو جانب بوده، اما کانال آبیاری قوش تپه که حجم زیادی از آب را دریای آمو را منحرف خواهد ساخت، یک مورد بسیار متفاوت است.
این کانال با طول ۲۸۵ کیلومتر و عرض حدود ۱۰۰ متر، در حالیکه ۵۵۰ هزار هکتار زمین را آبیاری می کند
به گفتۀ مرتازشویلی، اگر اولین دور حاکمیت طالبان در سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بر بخش بیشتر افغانستان، تحت تأثیر شورش ها قرار داشت و مانند یک حکومت رفتار نکرد، اما به نظر می رسد که طالبان در دور دوم حاکمیت شان، مفکورۀ برخورد مانند یک حکومت را دارند.
به نوشتۀ مرکز خبر رادیو آزادی، ابعاد ارائه شدۀ کانال آبیاری قوش تپه که در بهار گذشته حفر آن آغاز گردید، کافی است تا متوجه شد که چرا کشورهای"پایین آب" در مورد اعمار آن نگرانی دارند.
کارشناسان معتقدند که این کانال با طول ۲۸۵ کیلومتر و عرض حدود ۱۰۰ متر، در حالیکه ۵۵۰ هزار هکتار زمین را آبیاری می کند، می تواند بخش قابل توجهی از جریان دریای آمو را منحرف و جذب کند.
یک کارمند ملکی افغان و مطلع از این پروژه به رادیو آزادی گفت که انتظار می رود کار روی دومین مرحلۀ این پروژۀ سه مرحله ای که در بهار سال ۲۰۲۲ آغاز شده، در ماه های آینده دنبال شود.
در حال حاضر بیش از ۱۰۰ کیلومتر این کانال حفاری شده که از فضا قابل مشاهده است.
گفته شده است که اعمار کانال قوش تپه یکی از مفکوره های سردار محمد داوود رئیس جمهور افغانستان در دهه ۱۹۷۰ میلادی بود
فرید عظیم، یکی از مقامات شرکتی که بر اعمار این پروژه نظارت می کند در سال گذشته گفت که محمد داوود خان، اولین رئیس جمهور افغانستان، در دهه ۱۹۷۰ نیز دیدگاه مشابهی داشت و این دیدگاه توسط دولت محمد اشرف غنی، رئیس جمهور مخلوع تحت حمایت ایالات متحده نیز، دنبال شد.
حکومت ترکمنستان تاحال در مورد پروژۀ کانال قوش تپه چیزی نگفته. اما یک هایدرولوژیست مستقر در ترکمنستان در ماه مارچ در صحبت با بخش ترکمنی رادیو آزادی این پروژه یک"مشکل نی" بلکه "یک فاجعه" خواند.
خبرنگاران رادیو آزادی از ترکمنستان گزارش داده اند که در سال جاری این کشور با کمبود شدید آب در کانال قره قرم ساخته شده توسط اتحاد شوروی، مواجه است.
کانال قره قرم چهار برابر طولانی تر از کانال قوش تپه است که طالبان به دنبال تکمیل آن هستند.