صحبت تلیفونی وزیر خارجهٔ تاجیکستان با امیرخان متقی؛ نگرانی امنیتی یا نزدیکی روابط؟

این مکالمه پس از دو حملۀ جداگانۀ صورت گرفته که به گفتۀ ریاست جمهوری تاجیکستان در آن شهروندان چین هدف قرار گرفتند.

ریاست جمهوری تاجیکستان دوشنبه اول دسمبر ادعا کرد که در حملات که از خاک افغانستان صورت گرفت، حداقل پنج تبعه چین کشته و پنج تن دیگر از آنها زخمی شدند.

حملۀ نخست در ۲۶ نومبر در منطقۀ شمس‌الدین شاهین ولایت ختلان بر یک فابریکۀ پروسس طلا انجام شده که در آن دست‌کم سه شهروند چین کشته و یک تن دیگر شدیداً زخمی شده است.

حملۀ دوم در روز یک‌شنبه ۳۰ نومبر، بر کارگران یک شرکت سرک‌سازی صورت گرفته که در آن دست‌کم دو کارمند چینی کشته و چند تن دیگر زخمی شده‌اند.

پس از این حملات، خبرگزاری رویترز به نقل از امام علی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان خبر داده که گفته است چین از شهروندان خود خواسته که از مناطق مرزی تاجیکستان و افغانستان بیرون شوند.

در اعلامیه‌ای روز سه شنبه دوم دسمبر وزارت خارجه طالبان آمده است که متقی در گفتگو با وزیر خارجه تاجیکستان، حوادث امنیتی اخیر و کشته شدن شهروان چین در آن کشور را محکوم کرده و گفته که آنها آماده تقویت امنیت سرحدی، و هرگونه هماهنگی و اقدمات مشترک علیه "عناصر شرور" اند. اما او مشخص نکرده که "عناصر شرور" چه کسانی هستند.

طارق فرهادی

طارق فرهادی، آگاه امور سیاسی به رادیو آزادی گفت که برخی از گروه های مسلح در افغانستان تحت حاکمیت طالبان حضور دارند و امنیت کشورهای دیگر را تهدید می‌کنند: "تاجیکستان بنابر برخی از دلایل امنیتی با حکومت طالبان یک رابطه دارد. اتباع چینی که کشته شدند از سوی طالبان کشته نشدند بلکه از سوی گروه های کشته شدند که در خاک افغانستان مستقر و مخالف حکومت تاجیکستان استند. زمانی که وزیر خارجه تاجیکستان با طالبان گفتگو می‌کند به این معنی است که از طالبان میخواهد یا که این گروه ها را و یا این که حداقل سرحدات را کنترول کنند."

پس از حملات بر اتباع چینی در تاجیکستان، احسان الله کامگار سخنگوی فرماندهی امنیه طالبان در ولایت بدخشان به رسانه های داخلی افغانستان گفت که دوتن را به اتهام حمله به شهروندان چین دستگیر کرده است.

تاجیکستان طالبان را به حمایت از جماعت انصارالله، یک گروه شبه‌نظامی اسلام‌گرای مخالف دوشنبه که در افغانستان مستقر است، متهم می‌کند. طالبان اما این اتهامات را رد کرده است.

این گروه عمدتاً از شهروندان تاجیک تشکیل شده و به دنبال سرنگونی حکومت سکولار تاجیکستان است.

سوال اینجاست که آیا حکومت طالبان قادر است جلو حملات از خاک افغانستان بر تاجیکستان را بگیرد؟ تعهدی که این گروه در توافق‌نامهٔ ۲۰۲۰ دوحه با ایالات متحده سپرده و براساس آن همواره تکرار می‌کند که نمی‌گذارد از خاک افغانستان هیچ کشوری تهدید شود.

اما فرهادی نظر دیگری دارد.

"طالبان کدام حکومتی ندارند که همه سرحدات را بتواند کنترول کند آنها تنها قادر به کنترول حکومت خود استند. افغانستان یک پهنای بزرگ دارد و امکان دارد که گروه های که در افغانستان حضور دارند و در گذشته با طالبان هم همکاری کرده اند مانند تی تی پی در کشورهای دیگر هم فعالیت داشته باشند."

نصرالله ستانکزی

نصرالله ستانکزی، استاد پیشین پوهنتون کابل و آگاه امور سیاسی در گفتگو با رادیو آزادی نظر مشابه با فرهادی ابراز کرد و گفت که طالبان قادر به دادن ضمانت امنیتی به هیچ کشوری نیستند.

"کشورها به هیچ وجه وارد روابط استراتیژیک با حکومت طالبان نمی‌شوند اما بخاطر حفظ منافع شان و حفظ امنیت شان که افغانستان را یک خطر می‌بینند، وارد تعاملات تکتیکی، اقتصادی و تجارتی می‌شوند. طالبان همچنان ظرفیت آنرا ندارد که ضمانت امنیتی را به این کشورها بدهد."

ادوارد لمون، کارشناس آسیای مرکزی در پوهنتون تکزاس نیز نظر مشابه دارد و به تازگی به رادیو آزادی گفت که از دید او تاجیکستان به "همکاری محتاطانه" با حکومت طالبان ادامه خواهد داد.

او گفت که انتظار دارد دوشنبه و کابل در زمینه‌های منافع مشترک، از جمله پروژه‌های اقتصادی مشترک، به‌طور عملی عمل کنند، اما او می گوید که نمی‌بیند که این دو کشور تمام اختلافات خود را حل کنند.

پس از برگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، دوشنبه و کابل یکدیگر را به پناه دادن به گروه های مسلح متهم کرده اند.

همچنین گزارش‌هایی هم وجود دارد که دوشنبه برخی از رهبران جبهه مقاومت ملی،گروه مقاومت ضد طالبان که عمدتاً از تاجیک‌های افغانستان تشکیل شده، را میزبانی می‌کند یا با آنها در تماس است.

تاجیکستان این ادعا را رد کرده است.

با وجود این اختلافات، تاجیکستان و حکومت طالبان در حال برداشتن گام هایی برای تقویت همکاری استند.

در ۱۵ نوامبر امسال، هیأتی متشکل از دیپلمات‌ها و مقامات ارشد امنیتی تاجیکستان وارد کابل شد. پیش از این، محمد یوسف وفا، والی طالبان در ولایت شمالی بلخ به دوشنبه سفر کرد.

با این هم ادوارد لمون به این باور است که به رسمیت شناختن طالبان از سوی تاجیکستان همچنان بعید است و به گفته او حکومت تاجیکستان انگیزه چندانی برای تغییر وضعیت در برابر حکومت طالبان ندارد.