آیا برای کاهش خطرات ناشی از حوادث طبیعی مانند زلزله، سیلاب‌ها و خشکسالی در افغانستان راه و چاره است؟

افغانستان، کشوری‌که با توجه به نگرانی‌های شماری از نهادهای بین‌المللی، به شدت در معرض مصایب طبیعی مانند زلزله، سیل، رانش زمین و خشک‌سالی قرار دارد.

به‌گفته این نهادها، آب و هوای خشک و نیمه خشک، اختلاف زیاد دما بین فصول گرم و سرد سال خطر وقوع بلایای طبیعی در این کشور را افزایش می‌دهد که باعث خسارات مکرر مالی و جانی می‌شود.

یکی از این بلایای طبیعی در افغانستان زلزله‌های ویران‌گر پیهم ماه میزان سال گذشته در ولایت هرات بود که جان ۲۰۳۵ نفر را گرفت و بیش از ۱۲۴۰ نفر دیگر را زخمی کرد.

نهادهای مرتبط با سازمان ملل محد با بیان این ارقام این زلزله را یکی از مرگبارترین زلزله‌های جهان در آن سال پس از زلزله‌های ترکیه و سوریه اعلام کرده بودند.

شفیقه مادری‌که در ولسوالی زنده‌جان هرات در اثر این زلزله چهار دخترش را از دست داد، وقوع زلزله در آن روز را به رادیو آزادی چنین بیان کرد:

"تقریباً ۱۱ بجه روز بود همه ما نشسته بودیم قصه می‌کردیم، اولادهای من هر چهار تا دختر بود، دختر کلان ما ۱۴ ساله بود، دختر بعدی من ۹ ساله بود، یکی‌اش ۴ ساله بود، یکی دیگرش یک ماهه بود. او را شیر می‌دادم و در بغلم بود و اصلاً به لرزه متوجه نشدیم، فقط یک دفعه‌ای خانه‌ها کاملاً پایین آمد، وقتی‌که پایین آمد سه دخترم به زیر خانه شهید شدند و خوردترک که به بغلم بود دهن‌اش به روی سینه‌ام گرفته شد چون جای نبود که مه بتوانم خوده تکان بدهم در همو حالت او شهید شد."

شماری از افراد دارای معلولیت نیز قربانی این زلزلۀ ویران‌گر بوده‌اند. برخی از این معلولان می‌گویند که در حوادث طبیعی آن‌ها بیشتر از دیگران متأثر می‌شوند.

ذکیه یک تن از این افراد دارای معلولیت از عدم آگاهی برای مصون ماندن در برابر بلایای طبیعی به رادیو آزادی گفت: "با وجودی‌که ما بیشتر مورد حوادث قرار می‌گیریم، برای ما کدام کمکی از کدام نهادی یا از طریق دولت نشده و ما از طریق دولت و کدام نهادی هیچ نوع آموزشی ندیدیم."

سازمان ملل متحد نیز به مناسبت ۱۳ اکتبر روز جهانی کاهش خطر بلایا اعلام کرده که ۱۶ درصد از جمعیت جهان را افراد دارای معلولیت تشکیل می‌‌دهد که این افراد در اثر بلایای طبیعی دو تا چهار برابر بیشتر از افراد آسیب‌پذیر اند‌ و باید دولت‌ها سیاست‌هایی برای محافظت از این افراد در برابر حوادث و بلایا داشته باشند.

سرازیر شدن سیلاب‌های ویران‌گر از بلایای دیگر طبیعی دامن‌گیر افغانستان در اوایل همین سال بوده‌است. در ۱۰ ولایت این کشور بیش از ۱۰۰ نفر کشته برجا ماند و در کنار آن، به زارعین و مالداران هم خسارات هنگفت مالی رساند.

بر اساس معلومات سازمان ملل متحد، افغانستان در فهرست کشورهای آسیب پذیر جهان، از تغییرات اقلیمی، در ردیف ششم قرار دارد.

درویش یک تن از دهقانان ولسوالی ده‌سبز ولایت کابل در مورد تأثیر منفی سیلاب‌های امسال روی کشت و کار شان به رادیو آزادی گفت: "امسال هم سیلاب‌ها ضرر خوده‌ رساند و هم بازار نیست، بازار فروش نیست ما‌ امسال قسمتی از زمین را بادنجان رومی کشت کرده بودیم، رومی ما پاکستان صادر نشد و در بازار کابل به سیر ۲۰ تا ۴۰ افغانی به فروش رساندیم و هیچ توجه‌ای از طرف دولت نشد و همچنان انگو‌ر را هم سیلاب‌ها متضرر ساخت و هم‌ بازار نیست."

جانان سایق، سخنگوی وزارت دولت در امور رسیده‌گی به حوادث طبیعی حکومت‌ طالبان، به پرسش‌های رادیو آزادی در مورد برنامه‌ها و چگونگی مدیریت حوادث طبیعی قبل از وقوع، پاسخ نداد، اما این وزارت همواره پس از این از رسیده‌گی به متضررین گفته است.

این درحالی‌ست که نجیب آقا فهیم وزیر دولت در امور رسیده‌گی به حوادث جمهوری مخلوع در صحبت با رادیو آزادی می‌گوید، در افغانستان از گذشته روی زیربناها به خاطر افزایش تاب‌آوری جامعه در برابر حوادث طبیعی سرمایه‌گذاری کافی صورت نگرفته است.

او افغانستان را یک کشور حادثه‌خیز می‌خواند: "با وجودی‌که افغانستان یک کشور حادثه‌خیز است، اما حوادث طبیعی در افغانستان هیچ وقت به‌عنوان یک تهدید جدی به جان و مال مردم در نظر گرفته نشده، در گذشته‌ها هم متأسفانه که سرمایه‌گذاری کافی روی زیربناها به خاطر افزایش تاب‌آوری جامعه و همچنان در مجموع کشور در برابر حوادث طبیعی صورت نگرفته بود."

سازمان ملل متحد پیش از این اعلام کرده، بسیاری از بلایای‌که با دلیل تغییرات اقلیمی به وقوع می‌پیوندد بیشتر سلامت کودکان را تهدید می‌کنند و به همین دلیل «روز جهانی کاهش خطر بلایا» امسال از سوی این سازمان بر نقش آموزش در حفاظت و توانمندسازی کودکان برای آینده‌ای عاری از بلایا متمرکز شده‌است.

روان درمان‌ها می‌گویند که حوادث و بلایا سبب وارد شدن تأثیرات منفی بر اشخاص آسیب دیده می‌شود.

اسدالله ضیا یکی از روان درمان‌های افغان در صحبت به رادیو آزادی راهکار درمان افراد و کودکانی را که از اثر حوادث طبیعی به بیماری‌های روانی مبتلا شده‌اند را چنین می‌گوید: "انسان دارای دو ساختار است، جسمانی و روانی. همان قسمی‌که در نتیجه اتفاقات و حوادث جسم ما آسیب می‌بیند به همان شکل از لحاظ روانی هم انسان آسیب می‌بیند که آن را «تی‌پی‌اس‌پی» یاد می‌کنیم. در صورتی‌که افراد در معرض چنین حادثات که روان‌شان را آسیب زده قرار می‌گیرند اگر به روان درمان‌گر دسترسی نداشته باشند، شریک کردن راه دیگری است، برای دیگران این موضوع را بگوید، نوشته کند، ثبت کند، یعنی با حقیقت مواجه شود و نیز اطفال هم تشویق شوند که حادثات را بازگو کنند."

از سوی دیگر نظرسنجی انجام‌ شده از سوی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۳ در مورد هشدار قبل از وقوع حوادث نشان می‌دهد که ۳۹ درصد از پاسخ دهنده‌گان گفته اند در صورت ارائه هشدار زودهنگام برای تخلیه مناطق‌شان با مشکلی بر نخواهند خورد، درحالی‌که در صورت عدم وجود هشدار، این میزان ۲۶ درصد بوده است.

گفتنی‌ست هشدار زودهنگام قبل از وقوع بلایا در حالی از سوی سازمان ملل متحد مهم تلقی شده که نیمی از کشورهای جهان هنوز فاقد سیستم‌های هشدار اولیه هستند و افغانستان نیز از کشورهای فاقد سیستم هشدارهای اولیه به شمار و به همین دلیل میزان تلفات و خسارات ناشی از حوادث طبیعی بیشتر بوده که در ماه‌های اخیر نیز باران‌های شدید و سرازیر شدن سیلاب‌ها تلفات جانی و خسارات مالی زیادی را به مردم وارد کرده‌‌است.