«در این‌جا هیچ سرپناهی نداریم، وضعیت ما خیلی خراب است، از روزی که برگشته‌ایم اشک می‌ریزم.»
او نادیه، زن ۳۷ ساله افغان است که به‌طور اجباری از تاجیکستان به شهر مزار شریف در ولایت بلخ افغانستان بازگردانده شده است.
او که مادر سه کودک است، می‌گوید در یک سال و شش ماه گذشته در شهرک وحدت، در نزدیکی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، منتظر روند پروسس پرونده‌اش برای رفتن به استرالیا بود.
به گفته نادیه، در ۱۷ جولای، پولیس تاجیکستان دو پسر خوردسالش را از مکتب برد و پس از آن‌که در بدل پول آزاد شدند، او و فرزندانش با وجود داشتن تمام اسناد قانونی اقامت و پناهندگی، به طور اجباری به افغانستان برگشتانده شدند.
او به رادیو آزادی گفت:
ما را دیپورت کردند، هیچ پولی نداشتیم، خیلی سخت بود
«ما را دیپورت کردند، هیچ پولی نداشتیم، خیلی سخت بود،بعد در مرز شیرخان بندر کسی را می‌شناختم، زنگ زدم و گفتم پول ندارم، کمکم کن. او کمک کرد تا به مزار شریف برسیم. پولیس خانه‌به‌خانه می‌گشت یک‌بار بچه‌هایم را گرفتند، رفتم گفتم پدر ندارند، لطفاً اخراج‌شان نکنید، بعد پول خواستند، دادم، آزادشان کردند. بار دیگر از پشت خانه آمدند و گفتند افغان‌ها باید بروند. مجبور شدیم بیاییم.»
نادیه افزود که شوهر اش چهار سال پیش در نتیجه کرونا درگذشت و او سرپرست دیگری ندارد.
یک افغان دیگر در کابل نیز که خود را «کابلی» معرفی می‌کند، به رادیو آزادی گفت که او هم به‌شکل مشابه از تاجیکستان اخراج شده است.
او گفت که پس از دو سال زندگی، حدود ۵۴ روز پیش از محل کارش بازداشت و مستقیماً به افغانستان فرستاده شده است، در حالی‌که همسر و سه دختر جوانش هنوز در تاجیکستان مانده‌اند.
من در شهرک وحدت آشپز بودم، رستورانت داشتم، یک روز حوالی ۴ عصر آمدند و مرا گرفتند،
«من در شهرک وحدت آشپز بودم، رستورانت داشتم، یک روز حوالی ۴ عصر آمدند و مرا گرفتند، اسناد و کارت سرخ پناهندگی‌ام را هم قبول نکردند، در موتر انداختند و به یک مرکز بردند که حدود ۳۰ نفر دیگر هم آن‌جا بودند، ۲۶ نفر را جدا کرده، شبانه ساعت ۱۰ با موتر حرکت دادند و ساعت ۲ شب به مرز رساندند، خانواده‌ام هنوز آن‌جا است،احتمالاً فردا آن‌ها را هم بیاورند چون حتی به زنان و کودکان رحم نمی‌کنند. چند روز است دنبال خانه می‌گردم، حتی یک اتاق پیدا نکرده‌ام.»
این افغان‌ها می‌گویند با مشکلات شدید اقتصادی و کمبود سرپناه روبه‌رو هستند و پیش از رفتن به تاجیکستان، همه دارایی‌های خود را فروخته بودند.
پناهجویان افغان ساکن تاجیکستان می‌گویند که روند اخراج اجباری افغان‌ها حدود چهار ماه پیش آغاز شده، اما در دو هفته گذشته شدت یافته و حتی کودکان و زنان از مکان‌های عمومی مانند بازار، مکاتب، کورس‌ها، شفاخانه‌ها و جاده‌ها بازداشت و بدون در نظر گرفتن اسناد قانونی‌شان به مرز افغانستان فرستاده می‌شوند.
آنان می‌گویند دولت تاجیکستان ۱۵ روز مهلت برای ترک کشور داده بود و روز دوشنبه (۲۱ جولای) آخرین روز آن است.
یکی از ساکنان شهرک وحدت در تاجیکستان که بسیاری از پناهجویان افغان در آن‌جا زندگی می‌کنند و به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش در گزارش فاش شود به رادیو آزادی گفت:
«به بسیاری از مردم گفته‌اند که باید تاجیکستان را ترک کنند،با وجود این‌که همه کارت پناهندگی دارند، اما پولیس می‌گوید این کارت‌ها برای ما هیچ ارزشی ندارد، ما فقط منتظر پروسس پرونده‌های خود به کشورهای سوم هستیم، برگشت برای من بسیار دشوار است چون در افغانستان بودنم ممکن نیست،وضعیت نگران‌کننده است، قبلاً فقط مردانی که در بیرون بودند را می‌گرفتند، اما از چهارشنبه گذشته به این‌سو حتی کودکان را از مراکز آموزشی و زنان را از کلپ‌های ورزشی بازداشت کرده‌اند، با شرایط غیرانسانی روبه‌رو هستیم.»
یکی دیگر از باشندگان افغان در همین شهرک نیز به شرط عدم افشای نام اش گفت:
حدود ۱۵ روز است که روند اخراج بسیار جدی شده
«حدود ۱۵ روز است که روند اخراج بسیار جدی شده، دوشنبه آخرین مهلت تعیین شده است. مشکلات بسیار زیاد است،ما این‌جا چهار خانواده هستیم، تمام وسایل خانه را فروخته‌ایم و بعضی وسایل را بسته کرده‌ایم که اگر دوشنبه ما را بیرون کنند، به افغانستان برویم، ما در پروسه اسپانسرشیپ کانادا هستیم، ۷۰ درصد پرونده‌مان پیش رفته، ولی خیلی نگران هستیم، سه شب است که از خانه بیرون نرفته‌ایم،هر چه در افغانستان داشتیم، فروخته‌ایم،حالا هیچ نداریم و نمی‌دانیم چه خواهد شد.»
برخی از این پناهجویان افغان می‌گویند از ترس بازداشت و اخراج، نمی‌توانند صدای‌شان را بلند کنند.
آنان می‌افزایند که بیشتر افغان‌های مقیم تاجیکستان به امید رسیدن به کشورهای ثالث مانند کانادا، امریکا یا استرالیا و به دلایل امنیتی و آموزشی به ویژه برای دختران‌شان به این کشور پناه آورده‌اند.
رادیو آزادی با حد اقل ۸ خانواده مقیم تاجیکستان و ۳ خانواده‌ای که از آن کشور به افغانستان بازگردانده شده‌اند، گفتگو کرده است،آنان نیز ادعاها و نگرانی‌های مشابه را مطرح کرده‌اند.
آنان ویدیوها، عکس‌ها و اسنادی را هم در اختیار رادیو آزادی قرار داده‌اند که نشان می‌دهد پولیس تاجیکستان مهاجران افغان را از خانه‌ها را بیرون کشیده و با موتر ها به مراکز مهاجرتی انتقال می‌دهند که گفته می شود سپس به مرز افغانستان فرستاده می‌شوند.
اما رادیو آزادی این تصاویر را به‌گونه مستقل تأیید کرده نمی‌تواند.
هرچند حکومت تاجیکستان تا کنون این ادعاها را نه رد و نه تأیید کرده، اما اخراج پناهجویان از این کشور را به‌طور رسمی پذیرفته است.
«خاور» خبرگزاری دولتی تاجیکستان بتاریخ ۱۹ جولای با نشر اعلامیه‌ای از مرکز مطبوعاتی نیروهای مرزی کمیته دولتی امنیت ملی این کشور، گفته است که میزان مهاجرت اتباع خارجی به تاجیکستان افزایش یافته و به ادعای آنان، برخی به‌گونه "غیرقانونی" وارد این کشور شده‌اند و شماری نیز به‌طور "جدی قوانین اقامت را نقض کرده‌اند".
اما بسیاری از پناهجویان افغان این ادعاها را رد می‌کنند و می‌گویند ورود غیرقانونی به تاجیکستان تقریباً ناممکن است.
بر اساس این اعلامیه، «این افراد در ترویج و تبلیغ دیدگاه‌های گروه‌های افراطی دخیل‌اند، برای دریافت اسناد پناهندگی اطلاعات و مدارک نادرست ارائه می‌کنند، از سیستم پناهندگی سوء استفاده می‌کنند، تابعیت کشور سوم را دارند و خاک تاجیکستان را به‌عنوان مسیر ترانزیت مواد مخدر استفاده می‌کنند.»
با این حال، نیروهای سرحدی تاجیکستان در این خصوص هیچ‌گونه شواهد یا آمار مشخصی ارائه نکرده‌اند و تمامی این موارد از سوی پناهجویان افغان رد شده است.
مقام‌های تاجیک گفته‌اند که اخراج شماری از پناهجویان افغان از همین بابت صورت گرفته است.
در این اعلامیه ذکر نشده که در روزهای اخیر چه تعداد از پناهجویان افغان به افغانستان بازگردانده شده‌اند.
پیش از این، وزارت امور مهاجرین حکومت طالبان گفته بود که در هفته اول ماه جوزا، ۴۸ نفر از طریق بندر شیرخان از ولایت کندز به افغانستان اخراج شده‌اند که تمامی این افراد اسناد قانونی اقامت داشته‌اند، اما دلیل اخراج‌شان مشخص نشده است.
سفارت افغانستان در تاجیکستان که همچنان از سوی ظاهر اغبر، سفیر حکومت پیشین جمهوری افغانستان اداره می‌شود، اخراج این پناهجویان را تأیید کرده و در مورد آن ابراز نگرانی کرده است.
یکی از مسئولان بخش رسانه‌های این سفارت، که نخواست نام و صدایش در گزارش ذکر شود، به رادیو آزادی گفت که سفیر افغانستان و تیم همراهش طی مکتوب‌هایی به وزارت خارجه تاجیکستان و چند نهاد مربوط دیگر خواستار توقف اخراج اجباری پناهجویان افغان و تمدید مدت اقامت آنان شده‌اند، اما تا کنون هیچ پاسخ رسمی از سوی حکومت تاجیکستان دریافت نکرده‌اند.
به گفته این مسئول در سفارت، بیش از ۱۰۰ زن افغان را نیز به وزارت خارجه تاجیکستان معرفی کرده‌اند که روند انتقال‌شان به کشورهای سوم و پیوستن‌شان با خانواده‌های‌شان در مراحل نهایی در سفارت‌های مربوطه قرار دارد، تا از اخراج‌شان جلوگیری شود.
برخی مدافعان حقوق پناهجویان، اخراج ناگهانی افغان‌ها از تاجیکستان را با درنظر گرفتن وضعیت فعلی افغانستان، نقض آشکار قوانین بین‌المللی پناهندگی و حقوق بشری می‌دانند.
عبدالرزاق عدیل، یکی از فعالان حقوق پناهجویان به رادیو آزادی گفت:
اخراج اجباری پناهجویان افغان از تاجیکستان، آن‌هم به روش‌هایی که گزارش شده، در شرایط کنونی افغانستان، نقض روشن قوانین بین‌المللی پناهندگی و حقوق بشر است
«اخراج اجباری پناهجویان افغان از تاجیکستان، آن‌هم به روش‌هایی که گزارش شده، در شرایط کنونی افغانستان، نقض روشن قوانین بین‌المللی پناهندگی و حقوق بشر است، به‌ویژه نقض اصل بازنگرداندن (non-refoulement) این اقدام نه تنها جان و امنیت هزاران نفر را به خطر می‌اندازد، بلکه به کرامت انسانی و حقوق بنیادی خانواده‌ها بی‌احترامی می‌کند، جامعه جهانی و نهادهای بین‌المللی مکلف‌اند که فوراً برای توقف این روند مداخله کنند.»
پیش از این، کمیشنری عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (UNHCR) بارها از مقام‌های تاجیکستان خواسته است که پناهجویان افغان را اخراج نکنند، زیرا به گفته آنان، احتمال دارد این افراد پس از بازگشت به کشور خود، با تهدید و آزار روبه‌رو شوند.
بر اساس اطلاعات سفارت افغانستان در تاجیکستان، هم‌اکنون حدود ۱۳ هزار پناهجوی افغان در این کشور زندگی می‌کنند.
