خانواده‌های این زنان می‌گویند که فقدان امکانات اولیه، سلامت مادران و نوزادان را در معرض خطر جدی قرار داده است.
باز محمد، یکی از مهاجرانی است که از ایران بازگشته است، او پدر نوزادی است که حدود ۱۵ روز پیش در کمپ مهاجران در گذرگاه اسلام‌قلعه ولایت هرات، در نبود امکانات ابتدایی صحی، بدنیا آمده است.
باز محمد می‌گوید: "هیچ چیزی نداریم که برای این بیچاره بدهیم، این زچه است همین جا افتیده، امید ما فقط به خدا است."
این طفل خیلی به تکلیف به دنیا آمد، خیلی گرمی بود، کم بود تلف شود. طفلکم حالا خیلی مریض است وضعیتش خراب است
باز محمد که اکنون با خانواده‌اش در ولایت شبرغان مستقر شده، در گفتگو با رادیو آزادی گفت که وضعیت جسمی محمد اکبر پسر نوزادش و همچنان از همسرش وخیم است و به دلیل مشکلات شدید اقتصادی، توانایی مراجعه به داکتر را ندارد.
"این طفل خیلی به تکلیف به دنیا آمد خیلی گرمی بود کم بود تلف شود، طفلکم حالا خیلی مریض است وضعیتش خراب است خیلی ضعیف و لاغر است و شکم خانم ام همچنان پندیدگی دارد، نمی‌دانم چه کنم، پول نداریم که او را نزد داکتر ببریم، ما فعلا حتی نان خوردن نداریم."
از سوی هم یک شاهد عینی در کمپ مهاجران افغان درشهر زاهدان، مرکز ولایت سیستان و بلوچستان در ایران مدعی است که اخیرا یک زن باردار هنگام زایمان در این کمپ بوده که با وجود درخواست‌های مکرر خانواده‌اش، اجازه ترک کمپ و انتقال به شفاخانه برایش داده نشده است.
او که نخواست نامش فاش شود، ادعا کرد که نوزاد این زن به دلیل نبود امکانات صحی و عدم حضور داکتران متخصص، پس از تولد بلافاصله جان باخت.
"در اردوگاه یک خانم بیچاره ولادت می‌کرد و در حالت مرگ بود او را اجازه ندادند تا پیش داکتر برود و درمان کند، طفلش در اردوگاه جان داد، واقعا وضعیت خیلی نگران کننده است."
همزمان با روایت‌های مهاجران از دشواری‌های روزافزون، از جمله زایمان زنان درشرایط نامناسب در کمپ‌ها، گزارش ها محدودیت شدید دسترسی به خدمات ابتدایی صحی در کمپ‌ها ،در گذرگاه اسلام‌قلعه و کمپ‌های مهاجران در ایران، را تایید کرده اند.
در اردوگاه یک خانم بیچاره ولادت می‌کرد و در حالت مرگ بود او را اجازه ندادند تا پیش داکتر برود
طبق گزارش‌های سازمان های بین‌المللی، روزانه هزاران مهاجر افغان بدون دسترسی به امکانات اولیه زندگی، از ایران وارد افغانستان می‌شوند که زنان باردار، کودکان و سالمندان از آسیب‌پذیرترین گروه‌های بازگشتی‌اند ونیاز فوری به مراقبت‌های صحی، غذا و سرپناه دارند.
برخی داکتران متخصص نسایی و ولادی می‌گویند مادران در دوران بارداری و شیردهی به تغذیه مناسب نیاز مبرم دارند.
سونیتا بهرام، یکی از این متخصصان، در گفتگو با رادیو آزادی تأکید کرد که زنان باردار و مادران تازه زایمان کرده در کمپ‌های مهاجران باید تلاش کنند تا مراقبت‌های لازم از سلامت خود را رعایت کنند و در عین حال، نیاز است که امکانات تغذیه‌ای و خدمات صحی مورد نیاز برای آنان فراهم شود.
بیشتر در این باره: نگرانی از وضعیت صحی زنان و دختران بازگشته از پاکستان؛ دسترسی محدود به خدمات صحی در کمپ‌های مهاجرین" توصیه من برای خانم های حامله و مادران این است که کوشش کنند از آب عادی که پاک باشد زیادتر استفاده کنند، کوشش کنند که حفظ الصحه را خیلی جدی بگیرند، در تغذیه و رژیم غذایی شان و همچنان در محل و کمپ‌های که زندگی می‌کنند حفظ الصحه را مراعات کنند، تا به امراض گوناگون مبتلا نشوند و باعث سقط جنین، ولادت پیش از وقت و باعث حملی که جنین در بطن مادر از بین میرود، نشود."
او از نهادهای امدادرسان، وزارت صحت عامه طالبان و اتحادیه قابله‌ها خواست تا اقدامات فوری برای رسیدگی به وضعیت زنان باردار و کودکان‌شان در کمپ‌های مهاجران انجام دهند، در غیر این صورت به گفته او سلامت آنان در خطر جدی قرار دارد.
این در حالی است که سازمان جهانی صحت (WHO) بتاریخ ۸ جولای با ابراز نگرانی عمیق گفت که بازگشت‌کنندگان افغان به‌ویژه زنان و کودکان، به شدت به مراقبت‌های صحی، مواد غذایی و سرپناه نیاز دارند.
سازمان جهانی صحت همچنین گفت که زنان باردار، مادران دارای نوزاد و کودکان بدون همراه در میان بازگشت‌کنندگان شامل‌اند که تنها با وسایلی اندک وارد کشور می‌شوند.
هر زندگی ارزشمند است و حقوق پناهندگان از جمله حق سلامت باید بدون قید و شرط مورد احترام و حمایت قرار گیرد
فعالان حقوق مهاجران با توجه به این وضعیت می‌گویند که برای محافظت از حقوق پناهندگان به خصوص زنان ضرورت به یک رویکرد جامع و هماهنگ در سطوح ملی و بین المللی است.
عبدالرازق عدیل، یکی از این فعالان، در صحبت با رادیو آزادی گفت که فقط ساختن کمپ‌ها کافی نیست؛ بلکه باید اطمینان حاصل شود که این کمپ ها معیار های لازم برای حفظ کرامت انسانی و تامین نیاز های اساسی بشری را دارا باشند:
او گفت: "جامعه جهانی نیز نباید در قبال این مسائل بی‌تفاوت باشد و باید به حمایت مالی و فشار های دیپلوماتیک خود ادامه دهد تا اطمینان حاصل شود که زندگی هیچ مادر و نوزادی به دلیل بی توجهی یا کمبود امکانات به خطر نمی‌افتد، هر زندگی ارزشمند است و حقوق پناهندگان از جمله حق سلامت باید بدون قید و شرط مورد احترام و حمایت قرار گیرد."
پیشتر گزارش‌های مشابه از زایمان زنان افغان هنگام برگشت از پاکستان در نقاط مرزی میان افغانستان و پاکستان نیز منتشر شده بود.
بر بنیاد گزارش نهادهای سازمان ملل متحد، تنها در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵، ۶۶ زن افغان در مراکز صحی واقع در مرز افغانستان و پاکستان زایمان کرده‌اند.
برخی از زنان و دختران بازگشته از پاکستان نیز در آن زمان در گفتگو با رادیو آزادی از نبود امکانات لازم صحی، به‌ویژه در بخش حفظ‌الصحه، شکایت کرده بودند.
موج گسترده بازگشت مهاجران از ایران و کمبود بودجه لازم برای حمایت از آنان، موجب نگرانی جدی نهادهای امدادرسان شده است.
سازمان امداد اسلامی (Islamic Relief) به روز جمعه ۱۱ جولای در گزارش خود گفته که از اول ماه جون سال جاری تا کنون بیش از ۴۵۰ هزار افغان از ایران به افغانستان برگشته‌اند.
این سازمان افزوده که روزانه حدود ۳۵ هزار نفر که تعداد قابل توجه آنان زنان و کودکان اند از مرز ایران وارد افغانستان می‌شوند و این افزایش جمعیت باعث شده که خدمات محلی در افغانستان به شدت تحت فشار قرار گیرد.