گل‌پانه دختر ۱۰ ساله‌ای که می‌گوید به درخواست پدر و مادرش به مکتب نمی‌رود، هر روز برای کمک به تأمین هزینه‌های خانواده در چهارراهی بت‌خاک کابل ساجق می‌فروشد.
او به رادیو آزادی گفت: «اینجا ما ساجق می‌فروشیم؛ یک پاکت دو یا سه افغانی است. پول نداریم. پدر و مادرم می‌گویند برو ساجق بفروش. پدرم کراچی‌رانی می‌کند.»
بلال، باشندهٔ ساحۀ احمدشاه بابا مینه (ارزان‌قیمت)، پسر ۱۴ ساله‌ی است که در یک رستورانت شاگردی می‌کند.
درم به بیماری سرطان مبتلا است. در خانه کسی نیست که سرپرستی خانواده را بکند، بناً من در رستورانت شاگردی می‌کنم و روزانه ۱۰۰ افغانی برایم می‌دهند.
او می‌گوید روزانه حدود ۱۰۰ افغانی مزد می‌گیرد و با همان مصارف خانواده را تأمین می‌کند، زیرا پدرش به بیماری سرطان مبتلا است و توان کار کردن ندارد و کسی دیگری هم نیست که مخارج خانه را به دوش بکشد: "پدرم به بیماری سرطان مبتلا است. در خانه کسی نیست که سرپرستی خانواده را بکند، بناً من در رستورانت شاگردی می‌کنم و روزانه ۱۰۰ افغانی برایم می‌دهند."
تمیم، کودک ۱۲ ساله‌ی دیگری است که یک کراچی دارد و از بازار پروژۀ تایمنی کابل سودای مردم را تا خانه‌شان انتقال می‌دهد.
او که پدر ندارد و مادرش در خانه خیاطی می‌کند، تنها یک خواهر خردسال دارد.
تمیم می‌گوید روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ افغانی کار می‌کند: "به مکتب می‌روم، از ساعت هشت تا دوازده، بعد دوباره می‌آیم اینجا تا ساعت نُه شب، در خانه کسی نیست که کار کند."
برخی خانواده‌ها نیز می‌گویند از روی بی‌چاره‌گی زیاد مجبورند بالای کودکان خود کار کنند و تمام دروازه‌های امید به روی‌شان بسته شده‌است.
فاطمه، باشندهٔ کارته نو کابل می‌گوید: "پدر کودکان بستر است، بیمار است و نمی‌تواند کار کند. همین کودکان اند که می‌روند کار می‌کنند، ۲۰، ۳۰ افغانی به دست می‌آورند. یک تخم و نان خشک می‌آورند و می‌خوریم. همین‌ها پول پیدا می‌کنند و با آن زنده‌گی می‌گذرانیم. اگر این‌ها کار نکنند، چه بخوریم؟"
بر اساس کنوانسیون جهانی حقوق کودک که افغانستان نیز در سال ۱۹۹۴ میلادی به آن پیوسته است، کار کردن بالای کودکان ممنوع اعلام شده‌است.
هرچند در افغانستان آمار دقیق شمار کودکان کارگر وجود ندارد، اما نصیر احمد فایق سرپرست نماینده‌گی دایمی افغانستان در سازمان ملل متحد در دوازدهم فبروری سال گذشته میلادی در یک نشست این سازمان گفته بود که در حال حاضر بیش از یک میلیون کودک افغان به دلیل فقر و مشکلات اقتصادی به کارهای شاقه و خطرناک مشغول اند.
کودکان افغان
شماری از فعالان بخش آموزش و پرورش می‌گویند، این‌که در افغانستان کودکان به دلیل مشکلات اقتصادی به جای آموزش به کار گماشته می‌شوند، یک بحران بزرگ بشری است که به‌گفتۀ آنان هر روز عمیق‌تر و جدی‌تر می‌شود.
از طرف خانواده‌ها برای کودکان زمینۀ آموزش و تعلیم فراهم نمی‌شود، زیرا مشکلات اقتصادی وجود دارد و اولویت خانواده‌ها تأمین نیازهای غذایی است. آنان توان فرستادن کودکان خود را به مکاتب خصوصی یا حتی دولتی ندارند.
فروزان امیری، یکی از این فعالان به رادیو آزادی گفت: "از طرف خانواده‌ها برای کودکان زمینۀ آموزش و تعلیم فراهم نمی‌شود، زیرا مشکلات اقتصادی وجود دارد و اولویت خانواده‌ها تأمین نیازهای غذایی است. آنان توان فرستادن کودکان خود را به مکاتب خصوصی یا حتی دولتی ندارند. حتی اگر کودکی در چنین شرایطی به مکتب هم برود، به دلیل محیطی پر از چالشی‌که با آن روبه‌رو می‌شود و چون برای حمایت مالی خانواده نقش یک فرد بزرگ‌سال را بازی می‌کند، نمی‌تواند با ذهن آرام درس بخواند. این یک فاجعۀ بزرگ بشری است که متأسفانه در افغانستان روزبه‌روز عمیق‌تر و جدی‌تر می‌شود."
آموزش حق اساسی هر انسان است، اما در افغانستان طی بیش از چهار سال گذشته این حق از دختران، هم در دوران کودکی و هم در سنین بالاتر، گرفته شده‌است.
افزون بر فقر و مشکلات اقتصادی، طالبان نیز رفتن دختران به مکتب را از صنف ششم به بالا ممنوع کرده‌اند.
در افغانستان، سن بسیاری از دخترانی‌که تا صنف ششم درس خوانده‌اند، کمتر از ۱۸ سال است، سنی‌که بر اساس کنوانسیون جهانی حقوق کودک، آنان را در ردیف کودکان قرار می‌دهد.
صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل (یونیسف) می‌گوید که "حقوق کودک، حقوق بشری است، این حقوق جهانی اند و قابل معامله نیستند".
مجیب لحاظ، فعال امور اجتماعی و مسئول پیشین یک مرکز آموزشی خصوصی در کابل نیز می‌گوید، هم خانواده‌ها و هم حکومت در برابر کودکان مسئولیت دارند و باید از آنان حمایت کرده و زمینهٔ پیشرفت‌شان را فراهم کنند: "از یک‌سو لازم است که حاکمان و مسئولان برنامه‌های ویژه برای کودکان داشته باشند و از آنان حمایت کنند و از سوی دیگر برای خود خانواده‌ها هم این موضوع بسیار مهم است که با کودکان‌شان کمک کنند. نباید تنها به درآمد ناچیز امروز آنان نگاه کنند، بلکه باید از آنان حمایت کنند، برای‌شان توجه داشته باشند و به آموزش و پرورش‌شان اهمیت بدهند."
امروز بیستم نوامبر روز جهانی کودک است.
این روز به این دلیل به نام روز کودک نام‌گذاری شده که سازمان ملل متحد در چنین روزی کنوانسیون حقوق کودک را تصویب کرده‌است.
هدف از گرامی‌داشت از این روز، جلب توجه به نیازهای کودکان، سلامت جسمی و روانی آنان، دسترسی به آموزش و فراهم ساختن محیط امن و مصون برای‌شان است.
این درحالی‌ست که در افغانستان شمار زیادی از کودکان از آموزش محروم اند، از سلامت جسمی و روانی مناسب برخوردار نیستند، بسیاری از آنان به سوء تغذیه مبتلا اند و محیط امن نیز برای‌شان فراهم نیست.
افزون بر این، کودکان کارهای شاقه انجام می‌دهند و در مواردی نیز رسانه‌های مختلف از رویدادهای خشونت، حتی آزار و اذیت جنسی علیه آنان گزارش داده‌اند.
با آن‌که محمد زاهد جان آغا، معاون وزارت کار و امور اجتماعی حکومت طالبان، پیش‌تر در صحبت با رسانه‌ها ادعا کرده بود که آنان برای کودکان کارگر در مرکز و ولایات فرصت‌های آموزشی فراهم کرده‌اند، اما ادارهٔ بین‌المللی کارِ ایالات متحدهٔ امریکا در سال ۲۰۲۳ میلادی گفته بود که افغانستان در زمینۀ محو بدترین اشکال کار کودکان هیچ‌گونه پیشرفتی نداشته است.