روز جهانی مهاجرین؛ مهاجرین افغان در کشورهای همسایه در چه وضعیتی بسر می‌برند؟

مرضیه محمدی یک فعال مدنی و مهاجر افغان در ایران می‌گوید که با ۱۱ عضو خانواده‌اش پس از سقوط جهموری مخلوع بدست طالبان و به دلیل تهدیدات امنیتی، افغانستان را به مقصد ایران ترک کرد.

مرضیه به رادیو آزادی می‌گوید که دونیم سال می‌شود در ایران زند‌گی می‌کند، اما از این‌که مدرک اقامت‌اش تمدید نشده، بی‌سرنوشت است و از همه خدمات محروم شده است.

"از ترس این‌که مدرک ندارم شب‌ها در خواب می‌بینم که وقتی بیرون می‌روم من را پولیس بازداشت می‌کند. پدرم، برادرانم هیچ کدام از خانه بیرون شده نمی‌توانند، از این‌که مدرک نداریم به شفاخانه مراجعه کرده نمی‌توانیم، سیم کارت‌های ما قطع می‌شود، کارت بانکی برای ما داده نمی‌شود، من در یک حالت بلاتکلیفی بسر می‌برم، اگر به افغانستان برگردم هم جان ما در خطر است."

بازداشت‌ها و اقدامات ضد مهاجرین افغان در ایران پس از آن شدت گرفته که تهران پس از درگیری ۱۲ روزه ایران با اسرائیل در اوایل امسال تلاش‌های خود را برای بازداشت و اخراج مهاجران افغان افزایش داده‌ است.

در اوایل سال روان، ایران "کارت‌های سرشماری" نزدیک به دو میلیون مهاجر افغان را باطل و اخراج آن‌ها را آغاز کرد.

پولیس مرزی ایران نه‌تنها این‌که مهاجرین افغان را بازداشت و لت‌وکوب می‌کند، بلکه اخیراً بر شماری از آنان در مرز شلیک کرده که سبب کشته و زخمی شدن تعدادی ازین مهاجرین افغان شده ‌است.

یک سازمان حقوق بشری ایران به نام "حال‌وش" به تاریخ ۱۶ نوامبر گزارش داد که دست کم هفت پناهجوی افغان توسط نیروهای مرزی ایران در منطقۀ سراوان سیستان-بلوچستان کشته و شماری دیگر زخمی شده‌اند.

این سازمان همچنان در ۱۴ اکتوبر سال ۲۰۲۴ میلادی نیز با نشر گزارشی از تیراندازی و انفجار بر۳۰۰ پناهجوی افغان در منطقۀ سراوان توسط مرزبانان ایرانی خبر داد و گفت که در این رویداد بین ۶۰ تا ۷۰ نفر کشته شده‌اند.

در کنار ایران، پاکستان همسایۀ دیگر افغانستان نیز امسال روند بازداشت، لت‌وکوب، آزار و اذیت، اخاذی و اخراج مهاجرین افغان را به شدت افزایش داده ‌است.

یکی از بانوان بی‌سرپرست در اسلام‌آباد که به‌گفته خودش دو بار از سوی پولیس بازداشت شده، می‌گوید از ترس تهدید پولیس و برگرداندن‌اش به افغانستان، در یکی از قریه‌های دور دست و در وضعیت بد اقتصادی زند‌گی می‌کند.

او که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نام‌اش را در گزارش بنویسیم به رادیو آزادی گفت: "بسیار مردم در وضعیت خراب قرار دارد، بسیار شرایط خراب است، خودم دو بار بازداشت شدم، به حاجی کمپ بردند، اما به کمک دوستان دوباره آزاد شدم، فعلاً در یک قریۀ دوردست آمدیم، یک اتاق را گرفتیم که نه برق دارد نه گاز، خودم بولانی پخته می‌کنم خود را مثل پاکستانی‌ها تغییر قیافه می‌دهم و بعداً آنرا به بازار برده می‌فروشم و شب و روز خود را سپری می‌کنم."

پاکستان پس از تیره شدن روابط‌اش با حکومت طالبان و در پی درگیری‌‌های شدید میان طالبان و نیروهای پاکستانی در یازدهم اکتوبر در امتداد خط دیورند، ظاهراً فشارها بر افغان‌‌های مقیم آن کشور را به ‌طور قابل ملاحظه افزایش داده‌ است.

محسن نقوی، وزیر داخلۀ پاکستان در اوایل ماه دسمبر از تشدید عملیات بازداشت افغان‌های فاقد مدرک خبر داد و گفت که عملیات را به سطح مسئولان ساحوی پولیس آغاز کرده و افغان‌های فاقد اسناد را بازداشت می‌کنند.

پاکستان در ماه سپتمبر سال ۲۰۲۳ تصمیم گرفت که در چند مرحله، روند اخراج مهاجران افغان را از این کشور آغاز کند.

کمیشنری عالی ملل متحد در امور پناهندگان گفته است که از آن زمان تا ۳۰ نوامبر سال ۲۰۲۵، بیش از یک ۱.۸ میلیون افغان به افغانستان بازگردانده شده‌اند.

مهاجرین افغان اخراج شده از پاکستان (تصویر آرشیف)

اما آوار‌گی افغان‌ها تنها به بیرون از افغانستان خلاصه نمی‌شود، بلکه در داخل این کشور نیز از مناطق اصلی‌شان بی‌جا شده و در شرایط دشواری زندگی می‌کنند.

شماری از این بی‌جا شدگان داخلی که در افغانستان به اثر حوادث طبیعی همه دار و ندار خود را از دست داده‌اند می‌گویند که با مشکلات جدی روبه‌رو هستند.

فرید، باشندۀ منطقۀ چلس ولسوالی چوکی ولایت کنر یکی از آسیب دید‌گان زلزله اخیر ماه اگست در این ولایت می‌گوید: "از وقتی‌که زلزله شده تا حال زندگی بسیار به مشکل پیش می‌رود، زندگی در خیمه سخت است، زنان و کودکان ما مریض می‌شوند، به وقت دسترسی به داکتر نداریم، باید خانه‌های ما ساخته شود تا مشکلات ما حل شود."

چالش‌ها، نگرانی‌ها و شکایات از وضعیت بد این مهاجرین و بی‌جا شدگان افغان همزمان با ۱۸ دسمبر روز جهانی مهاجرین است.

سازمان ملل متحد روز پنجشنبه به مناسبت تجلیل از این روز در صفحه ایکس خود نوشته که مهاجرین به‌عنوان کارگران، دانشجویان ، کارآفرینان، هنرمندان و فراتر از آن، محرک‌های قوی توسعه در کشورهای اصلی و مقصد خود هستند.

سازمان ملل متحد از همه کشورها خواسته که برای کمک به ۳۰۰ میلیون مهاجر در جهان با هم متحد شوند.

ملل متحد پیش از این همچنان در وب‌سایت خود نوشته بود که روز جهانی مهاجرین روزیست که این سازمان از آن برای برجسته‌سازی تجربه‌ها، چالش‌ها و مشارکت‌های مهاجرین در سراسر جهان استفاده می‌کند.

این سازمان همچنان گفته که آنان با تقویت رشد اقتصادی و با ارسال پول به خانواده‌ها و جوامع خود، چرخ توسعه را در کشورهای مبدأشان به حرکت درمی‌آورند.

افغانستان همچنان یکی از بزرگ‌ترین کشورهای‌ست که شهروندان‌اش به دلایل مختلف از جمله دهه‌ها جنگ، بی‌ثباتی سیاسی، خشک‌سالی و مشکلات اقتصادی به کشورهای مختلف از جمله ایران و پاکستان مهاجرت کرده‌اند.

هشدار برنامهٔ جهانی غذا: بیش از ۱۷ میلیون افغان در زمستان با گرسنگی شدید روبه‌رو هستند

حقوق انسانی و بشری این مهاجرین افغان در موارد زیادی در کشورهای میزبان زیر پا گذاشته شده‌ است.

اما نقض حقوق مهاجرین باعث چه بحران‌های در زندگی آنان می‌شود؟

عبدالرازق عدیل، یکی از کارشناسان امور مهاجرت می‌گوید: "زمانی‌که حقوق یک مهاجر نقض می‌شود، زنجیره‌ای از بحران‌ها شکل می‌گیرد، اضطراب مزمن، افسرد‌گی، حس بی‌هویتی ناشی از ترد شدن است، دوم استثمار اقتصاد است که مهاجران غیرقانونی اغلب مجبور به انجام کارهای شاقه، کارهای سیاه با دست مزد بسیار پایین و بدون بیمه می‌شوند."

او می‌گوید که مهاجرین باید بر اساس کنوانسیون‌های بین‌المللی به ویژه کنواسیون ۱۹۵۱ ژنیو، از حق حیات، عدم بازگرداندن اجباری به جای که حیات‌اش در خطر است، حق دسترسی به خدمات اولیه، حق کار و سایر موارد دیگر برخوردار باشند.

این درحالی‌ست که به تاز‌گی سازمان عفو بین‌الملل با نشر گزارشی از کشورهای همسایۀ افغانستان و اروپایی خواسته که بازگرداندن اجباری مهاجرین به افغانستان را متوقف کنند.

بر اساس آمار تازۀ این سازمان، تنها ایران و پاکستان در سال جاری بیش از ۲.۶ میلیون افغان را به‌گونهٔ غیر قانونی به افغانستان بازگردانده‌اند که ۶۰ درصد از این بازگشت کننده‌گان را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند.

در گزارش آمده که برخی کشورهای اروپایی نیز تلاش‌ها برای بازگرداندن اجباری افغان‌ها را افزایش داده و بر اساس گزارش‌ها، اتحادیۀ اروپا از جمله جرمنی و اتریش برای تسهیل این روند با طالبان وارد گفت‌وگو شده‌اند.

شماری از کارمندان سابق جمهوری پیشین افغانستان، فعالان مدنی، خبرنگاران و مدافعان حقوق زنان و حقوق بشر شامل پناهجویان افغان اند که به کشورهای مختلف از جمله ایران و پاکستان پناه برده و تأکید دارند که به دلیل تهدیدات امنیتی امکان بازگشت به افغانستان را ندارند.

سازمان‌های بین‌المللی مدافع حقوق بشر و سازمان ملل متحد این اخراج‌ها را محکوم کرده و آن را نقض تعهدات بین‌المللی ایران و پاکستان در قبال پناهنده‌گان خوانده است.

فعالان حقوق بشر هشدار داده‌اند که چنین اخراج‌هایی جان افراد آسیب‌پذیر را به خطر می‌اندازد و حمایت‌های انسانی را تضعیف می‌کند.