سال ۲۰۱۹ شاهد رویدادهای گوناگونی در آسیای مرکزی بود. بروس پنییر از مرکز خبر رادیو آزادی به چهار موضوع مهم سال گذشتۀ میلادی در این منطقه نگاه کرده: پنج کشور و روابط‌شان با چین، تهدید گروه‌های افراطی تروریستی از افغانستان، چگونگی مهار جریان اطلاعات از سوی حکومت‌ها از راه کنترل اینترنت، و استفادۀ گسترده از فناوری تشخیص چهره در منطقه.
عقبگرد مسیر روابط کشورهای آسیای مرکزی و چین؟
سال ۲۰۱۹ نشانگر تغییر نوع نگاه کشورهای آسیای مرکزی نسبت به چین بود. در بیست سال گذشته، بسیاری از مردم در آسیای مرکزی چین را منبع پول و شغل می‌دانستند. مثلاً، چین نخستین قرارداد بزرگش برای ساختن خط لوله نفت با قزاقستان را در سال ۱۹۹۷ امضاء کرد. هدفش از این پروژه این بود که تیل را از غرب قزاقستان به چین منتقل کند. در کنار این، قراردادهای زیادی میان چین و دیگر کشورهای آسیای مرکزی هم امضاء شد.
حتی در سال ۲۰۰۸ که بحران اقتصادی جهان را فراگرفته بود، چین پول فراوان داشت و علاقمند سرمایه گذاری بود، مخصوصاً در آسیای مرکزی سرشار از انرژی.
باری در سال ۲۰۱۱، لیو یاژو جنرال چینی گفت، آسیای مرکزی بزرگترین پارچه کیکی است که خدواند به چین معاصر ارزانی کرده. این سخن او انعکاس گسترده یافت.
اما این تشبیه مستلزم سرمایه گذاری هنگفت چین در آسیای مرکزی هم بود. سرمایه گذاری با سرازیری کارگران چینی به همراه بود. برای بسیاری‌ها این موضوع مثل یک تهاجم می‌ماند. حضور هزاران کارگر چینی در آسیای مرکزی هم زد و خوردهای را بین اهالی منطقه در برخی از کشورها و کارگران چینی به همراه داشت و هم حدس و گمان‌های را برانگیخت که چین تلاش دارد مرزهای خود را بیشتر گسترش دهد. حضور نیروی کار چین در آسیای مرکزی خاطره‌های گذشته را در کشورهای مثل قزاقستان، قرغیزستان و تاجیکستان زنده کرده بود. چین در مذاکرۀ دوباره در مورد تعیین سرحدات پس از شوروی پیشین دخیل بود که در نتیجۀ آن بخش‌های از قلمرو این سه کشور به پکینگ تعلق گرفت.
مسئلۀ دیگر قرضه دهی چین به کشورهای آسیای مرکزی بود. بیش از ۳۵ درصد قرضۀ خارجی تاجیکستان و تقریباً نصف قرضۀ خارجی قرغیزستان از چین می آید.
موضوع تأثیرگذار دیگر، سیاست‌های چین در برابر مسلمانان ایغور در ایالت شنجن چین بود. احساسات ضد چینی در این مورد در قزاقستان و قرغیزستان چشمگیرتر بوده است.
تهدید تروریسم در آسیای مرکزی
تهدید تروریزم از همان آغاز کسب استقلال جمهوریت‌های آسیای مرکزی از شوروی پیشین بر این منطقه سایه افگنده است.
آسیای مرکزی با افغانستان بیش از دوهزار کیلومتر مرز مشترک دارد. تا هنگامی که افغانستان درگیر جنگ باشد، آسیای مرکزی نگران از این است که مبادا تروریسم به کشورهای منطقه سرازیر شود. در سال ۲۰۱۹، آسیای مرکزی شاهد حملۀ تروریستی نبود. تنها حکومت تاجیکستان در ششم نومبر سال ۲۰۱۹ از حملۀ بر پوستۀ امنیتی در مرز جنوبغربی‌اش در نزدیک افغانستان گزارش کرد. اما این خبر حکومتی به صورت گسترده فاقد اعتبار دانسته شد. مقام‌های تاجیکستان گفتند، جنگجویان گروه تندرو دولت اسلامی از ولایت کندز به هدف انجام "اعمال تروریستی" به خاک تاجیکستان رخنه کرده بودند. گروه دولت اسلامی، داعش، مسئولیت این حمله را پذیرفت. دستکم یک پولیس تاجیکستان و یک محافظ مرزی در آن کشته شد. پسانتر از افزایش تعداد تلفات به شمول کشته شدن ۱۵ تا ۲۰ جنگجوی گزارش شد. اما با برملا شدن اینکه زنان و کودکان هم در آن حمله دخیل بودند، در مورد ارتباط داعش با آن حمله تردید به میان آمد.
روسیه و چین هم از سرازیری گروه‌های اسلامگرای افراطی نگران هستند.
مقام‌های روسیه از حضور جنگجویان وابسته به گروه دولت اسلامی، داعش در افغانستان هم بارها در سال ۲۰۱۹ ابراز نگرانی کردند. اما ناظران به این باور اند که روسیه در مورد داعش در افغانستان بزرگنمایی می‌کند تا از طریق ترساندن کشورهای آسیای مرکزی جریان کمک و حضور خود را در برخی از این کشورها ادامه دهد.
لبخند زنید- در مقابل کمره دقیق هستید!
استفادۀ گسترده از کمره برای تشخیص چهره از مسائل بحث برانگیز دیگر در سال ۲۰۱۹ در برخی از کشورهای آسیای مرکزی بود.
مثلاً، در ماه اکتوبر سال ۲۰۱۹، به باشندگان نورسلطان پایتخت قزاقستان فرصتی داده شد تا به جای پول دادن چی نقدی چی از طریق کارت بانکی، کرایۀ سرویس‌های شهری را با چهره‌های شان بپردازند. شرکتی به نام "فیس پی" این کار را با معرفی تکنولوژی تشخیص چهره رونق داد. به مردم گفته شد که در این شرکت ثبت نام کنند. اما این اقدام خشم و اعتراض مردم را به دنبال داشت.
قزاقستان هم در حال استفاده از تکنولوژی تشخیص چهره است.
استفاده از این تکنولوژی به هدف کنترل فعالیت‌های مردم در ایالت شنجن چین هم اعتراض‌های گستردۀ را به همراه داشت.
اینترنت: چقدر کافی است؟
در سال ۲۰۱۹، کنترل اینترنت به عنوان یکی از موضوعات مهم برای حکومت‌های آسیای مرکزی باقی ماند.
ترکمنستان از دید کنترل اطلاعات و جلوگیری از دسترسی به آن در رسانه‌ها مطرح بود. تاجیکستان هم از این رهگذر از ترکمنستان چندان عقب نماند. اما در سال ۲۰۱۹، پالیسی‌های قزاقستان و ازبیکستان به دلایل گوناگون برجسته تر جلوه کرد.
به طور مثال، راهپیمایی‌های به مناسبت یادبود از پایان جنگ جهانی دوم در نهم ماه می برنامه ریزی شد. اما در آن روز، صفحۀ اینترنت بخش قزاقستان رادیو آزادی و برخی از صفحات اینترنتی محلی بسته شدند. همچنان در آن روز، از بسته شدن فیسبوک، انستاگرام، یوتیوب، تلگرام هم گزارش شد.
و با پایان یافتن سال ۲۰۱۹، بسیاری از صفحات اینترنتی که قبلاً مسدود شده بودند دوباره در ازبیکستان قابل دسترسی بودند. اما صفحۀ اینترنت رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی همچنان بسته ماند.
