در جریان دوسال حاکمیت طالبان در افغانستان، خبرنگاران بازداشت و لت کوب شده اند، هزاران خبرنگار بیکار ، صد ها تن مجبور به ترک این کشور شده اند و فعالیت بیش از نیمی از رسانه ها متوقف شده است.
خاطره احمدی مجری سابق طلوع نیوز٬ حتی تقریباً ده ماه پس از بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان به کارش ادامه داد، اما بالاخره مجبور شد که در ماه جولای سال ۲۰۲۲ با خانواده اش به یکی از کشور های همسایه مهاجر شود.
او در گفتگوی تلفنی با رادیو آزادی به محدودیت ها و چالش هایی که در جریان کار رسانه ای در افغانستان رو به رو بود اشاره کرد.
«بالای ما اول حجاب قبولانده شد و پس از این {طالبان} گفتند که روی مجریان زن که در تلویزیون ظاهر می شوند، نباید معلوم شود و باید ماسک بپوشند. واقعاً آن روز خیلی سخت بود که با ماسک برنامه را پیش بردم. احساس می کردم که این یک خواب بد است و احساس می کردم که ما گناهکار هستیم که روی ما پوشانده باشد. واقعاً وقتیکه از آن یاد می کنم یک قسم ترس و هراس دارم و خاطرات بد از آن روز دارم.»
بانو احمدی بیشتر می گوید:
«کار برای ما واقعاً دشوار شده بود، حتی ما نمی توانستیم که درست سوال کنیم. اگر مهمان های برنامه نمایندگان طالبان می بودند ،آنها نمی خواستند که گردانندۀ زن ، برنامه را پیش ببرد.»
تاثیر محدودیت های طالبان بر خبرنگاران در افغانستان
طالبان در ماه می سال ۲۰۲۲ دستور دادند که مجریان زن در رسانه های افغانستان حین اجرای برنامه های تلویزیونی صورت خود را بپوشانند، اقدامی که واکنش ها و انتقاد های زیادی را به دنبال داشت.
هیدر بار معاون بخش زنان در دیده بان حقوق بشر در آن زمان در تویتی گفته بود که قوانین طالبان برای زنان "توهین آمیز" و برای آسیب رساندن به آنان است.
پس از بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در تابستان ۲۰۲۱، هزاران خبرنگار بیکار شده و صد ها تن آنها این کشور را ترک کرده اند.
ظریف کریمی، مسئول موسسۀ نی، حمایت کنندۀ رسانه های آزاد در افغانستان می گوید که فعالیت رسانه ها و خبرنگاران و اطلاع رسانی در این کشور در دو سال اخیر شدیداً آسیب دیده است:
« ما نزدیک به نیمی از رسانه های افغانستان را از دست دادیم. حدود ۶۵ درصد خبرنگاران بیکار شدند. آنها افغانستان را ترک کرده و یا به کارهای غیررسانه ای روی آورده اند. در خصوص خبرنگاران زن هم یک سری چالش ها و مشکلاتی موجود است، نزدیک به ۹۵ درصد خبرنگاران زن و کارکنان رسانه ای زن را در رسانه ها از دست دادیم.»
به گفتۀ آقای کریمی، در بیش از ۲۰ ولایت افغانستان هیچ خبرنگار زن کار نمی کند.
پیش از این، سازمان خبرنگاران بدون مرز گفته بود که در یازده ولایت - بادغیس، هلمند، دایکندی، غزنی، وردک، نیمروز، نورستان، پکتیکا، پکتیا ، سمنگان و زابل هیچ خبرنگار زن حضور ندارد.
ارقام انجمن مستقل خبرنگاران افغانستان نشان می دهد که از میان ۲۸۰۰ خبرنگار و کارمند رسانه ای زن در این کشور دستکم ۲۳۰۰ تن آنها شغل خود را از دست داده اند.
حجت الله مجددی رئیس این انجمن می گوید که از مجموع حدود ۵۶۰ رسانه به شمول رادیو و تلویزیون ، فعالیت حداقل ۲۲۵ رسانه در افغانستان متوقف شده اند.
به گفتۀ وی با بسته شدن این رسانه ها ، بیش از هشت هزار خبرنگار و کارمند رسانه ای بیکار شده اند.
وعده طالبان؛ واکنش خبرنگاران
تلاش کردیم که پاسخ طالبان را هم داشته باشیم؛ اما ذبیح الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان تا تهیۀ گزارش به سوالات رادیو آزادی پاسخ نداد.
اما آقای مجاهد دو روز پس از بازگشت طالبان به قدرت در نخستین نشست خبری اش در ۱۷ ماه آگست سال ۲۰۲۱ در کابل گفته بود که به آزادی رسانه ها متعهد اند:
«می خواهیم در آخر یک بار دیگر به تمام رسانه ها اطمینان بدهیم که تعامل ما با رسانه ها در چارچوب اصول و بر اساس اصول رسانه ای خواهد بود. ما میخواهیم که همه رسانه های خصوصی آزاد و مستقل باشند و به نشرات بی طرفانۀ خود ادامه دهند .»
اما شماری از خبرنگاران در افغانستان می گویند که این اطمینان طالبان در حد یک حرف باقی مانده و اینکه طالبان در عمل مانع فعالیت آزاد رسانه ها وخبرنگاران شده اند.
"می گویند که مشکلات ما را انعکاس ندهید"
یک خبرنگار زن در ولایت هرات که به دلیل ترس از طالبان خواست نامش در گزارش گرفته نشود می گوید که رسانه ها و خبرنگاران در افغانستان تحت شرایط سخت فعالیت می کنند:
« آزادی بیان و فعالیت رسانه ها و خبرنگاران در افغانستان محدود شده است. خبرنگاران نمی توانند که به راحتی گزارش تهیه و نشر کنند و اگر گزارشی هم تهیه و نشر می کنند، باید مطابق به پالیسی و خواست امارت اسلامی باشد و در غیر آن، خبرنگاران را از وظیفه برکنار می کنند و یا اینکه اجازۀ کار به آنها داده نمی شود.»
یک خبرنگار محلی دیگر در ولایت غزنی که به دلیل تهدیدات امنیتی از افشای نامش خودداری کرد، با او هم نظر است:
«طالبان خبرنگاران را تهدید می کنند و نمی گذارند که گزارش تهیه کنند. برای ما می گویند که با حکومت کمک کنید، یعنی در گزارش هایی خود بگویید که حکومت مشکل ندارد، مردم مشکل ندارند. می گویند که مشکلات ما را انعکاس ندهید به خاطری که دشمنان ما خوشحال می شوند.»
ادامه بازداشت بازداشت خبرنگاران
از زمان بازگشت طالبان به قدرت در دو سال اخیر، ده ها خبرنگار توسط طالبان بازداشت شده اند.
شماری از این خبرنگاران ازجمله وارث حسرت مجری و مسئول سابق برنامه های سیاسی تلویزیون خصوصی آریانا گفته است که در جریان توقیف مورد ضرب و شتم قرار گرفته بود.
آقای حسرت و همکارش اسلم حجاب در ۳۱ ماه جنوری سال گذشته در محل کار خود توسط نیروهای استخبارات طالبان در کابل دستگیر شدند و بعد از تقریباً چهار شبانه روز بدون آنکه جرم و گناه شان مشخص شود دوباره رها شدند.
بر اساس معلومات نهاد های حامی خبرنگاران در افغانستان، خبرنگاران بازداشت شده از چند ساعت تا چند روز و چند ماه در بند طالبان مانده اند.
مرتضی بهبودی، خبرنگار فرانسوی افغان الاصل یکی از خبرنگارانی است که از ماه جنوری در افغانستان در زندان است.
تغییر محتوای رسانه ها
با حاکم شدن دوبارۀ طالبان، محتویات رسانه های این کشور نیز تغییر کرده است.
طالبان از نشر موسیقی، سریال ها و برنامه های تفریحی در رسانه ها جلوگیری کرده اند.
عابد احساس، مسئول یک خبرگزاری محلی در کابل موسوم به "چشم افغانستان" می گوید که ممنوعیت نشر سریال ها و برنامه های ذوقی ضربۀ اقتصادی بر رسانه ها وارد کرده است:
« شرکت ها اعلانات می دادند و برنامه ها و سریال ها را اسپانسر می کردند که از این طریق رسانه ها درآمد داشتند و فعلاً این درآمد وجود ندارد.»
آقای احساس در ادامه به مشکل عدم دسترسی به اطلاعات اشاره کرد و گفت که ادارات حکومت طالبان اطلاعات را به موقع در اختیار خبرنگاران قرار نمی دهند و به این دلیل تهیۀ گزارش های تحقیقی زمان گیر شده است.
به گفتۀ وی، برنامه های انتقادی در رسانه ها نیز محدود شده اند.
از اقدامات سرکوبگرانۀ طالبان علیه رسانه ها و خبرنگاران در افغانستان ، رسانه های بین المللی مانند رادیو آزادی و رادیو آشنا صدای امریکا نیز در امان نمانده اند.
طالبان در ماه دسمبر سال گذشته نشرات این دو رادیو از طریق موج اف ام را در افغانستان قطع کردند.
اما سپس رادیو آزادی با تقویت امواج کوتاه و متوسط ، نشراتش را از ۱۲ ساعت به ۲۴ ساعت گسترش داد.
رادیو آزادی همچنان از طریق شبکه های اجتماعی فیسبوک، توییتر، اینستاگرام و یوتیوب به میلیون ها تن از شوندگان و مخاطبین خود به طور مستقل ، غیر جانبدارانه و متوازن اطلاع رسانی می کند.
رسانه های آزاد چرا مهم است؟
نجیبه ایوبی ، رئیس بخش افغانستان انجمن جهانی زنان در رادیو و تلویزیون می گوید که آزادی بیان و رسانه های آزاد برای انعکاس مشکلات و نا رسایی ها در جامعه مهم است:
«آزادی بیان و چرخش معلومات می تواند که صدای مردم عام و صدای ملت را به گوش حاکمان برساند و اگر رسانه ها از آزادی بیان برخوردار نباشند ،طبیعتاً که این صدا ها در گلو ها خفه می ماند. آزادی بیان یک اصل ، یک نیاز و حق مردم است.»
بانو ایوبی افزود که موجودیت آزادی بیان در جامعۀ مثل افغانستان برای بلند کردن صدای مردم " بسیار زیاد ضرور" است.
پیش از بازگشت طالبان به قدرت، آزادی بیان و رسانه ها از دستاوردهای بزرگ طی بیش از ۲۰ سال اخیر در افغانستان پنداشته می شد.
در این مدت صدها رسانۀ تصویری ، شنیداری و چاپی آغاز به فعالیت کردند و زمینۀ کار به هزاران تن به شمول زنان فراهم شده بود.
بسیاری از خبرنگاران و مجریان رسانه های افغانستان می گویند که دلتنگ روز های اند که آزادانه سرگرم کارهای رسانه ای بودند.
یکی از آنان خاطره احمدی است.
«من واقعاً دلتنگ روز های شدیم که در افغانستان بودم، به کارم می رفتم ، درس می خواندم. از زمانی که مهاجر شدیم همیشه به فکر وطنم هستم و شبی نیست که وطن ، محل کار ، همکاران و دوست هایم را خواب نبینم. واقعاً سخت است.»
گزارش: ستار فروغ
