یکشنبه ۱۳ ماه فبروری روز جهانی رادیو است، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، یونسکو امسال برای تجلیل از این روز، سه شعار را برگزیده از جمله تولید محتوای با کیفیت و مستقل.
با گذشت کم و بیش یک قرن از ایجاد رادیو، مردم در گوشه‌های مختلف جهان رادیو می‌شنوند.
اما رادیو چگونه ایجاد شد، چه وقت در افغانستان کارش را آغاز کرد و حالا در چه وضعیت است؟
ماه نومبر سال ۱۸۸۶ بود که هانریخ هرتز، فزیک دانِ جرمنی برای نخستین بار موج‌های رادیو را شناسایی کرد.
چند سال بعد، گولیلمو مارکونی، مهندس برق ایتالیا و برندۀ جایزۀ نوبل در سال‌های ۱۸۹۵ و ۱۸۹۶ وسایل نشرات رادیو را ساخت.
با این اقدام مارکونی، رادیو نشرات ابتدایی‌اش را آغاز کرد.
از ایجاد رادیو در جهان کم و بیش یک قرن گذشت.
سازمان ملل متحد می‌گوید که مردم جهان هنوز به گونۀ گسترده رادیو می‌شنوند.
یک شنونده رادیو در افغانستان
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، یونسکو در سال ۲۰۱۱، ۱۳ فبروری را روز جهانی رادیو نام‌گذاری کرد.
یونسکو امسال از رادیو ها خواسته است که از روز جهانی رادیو با این سه هدف تجلیل کنند، تولید محتوای با کیفیت و مستقل، توجه به مخاطبان و کسب اطمینان در مورد موجودیت فضای رقابتی.
"در افغانستان هیچ چیزی با رادیو رقابت نکرد. تلویزیون‌ها نتوانستند این کار را کنند."
استاد حبیب‌الله رفیع، مورخ، نویسنده و پژوهشگر افغان با ابراز این مطلب روز هایی را به یاد می‌آورد که برای نخستین بار ۹۶ سال پیش برای ایجاد رادیو در افغانستان اقدام شد، در دورۀ حاکمیت غازی امان‌الله خان.
استاد رفیع می‌افزاید: "در سال ۱۳۰۴ اقدام شد. ماشین‌هایش خواسته شد و انجنیر عطایی به تحصیل فرستاده شد. سرانجام رادیو در سال ۱۳۰۶ به نشرات آغاز کرد و در کابل نشرات می‌کرد و تا زمان بچه سقاو (حبیب‌الله کلکانی) ادامه یافت و سپس متوقف شد. دوم، رادیو کابل بود که در سال ۱۳۱۷ در این مورد اقدام شد. استودیو و یک گروه برایش ایجاد شد و بالاخره در شب اول سال ۱۳۲۰ رادیو کابل نشراتش را آغاز کرد."
استاد حبیب‌الله رفیع، مورخ، نویسنده و پژوهشگر افغان
بر اساس گزارش‌ها، میلیون‌ها تن در افغانستان رادیو می‌شنوند.
نصیب‌الله اچکزی، باشندۀ کندهار می‌گوید که معتاد شنیدن رادیو است: "من رادیو را زیاد دوست دارم. روزی‌که رادیو را نشنوم حس می‌کنم چیزی را گم کرده باشم و مثل معتادی‌که نشه نکرده باشد، سرگردان می‌باشم."
سیف‌الرحمان شهاب از باشندگان پکتیکا می‌گوید که شنیدن رادیو نیاز جامعه است: "شنیدن رادیو حالا به نیاز مردم مبدل شده، به‌خصوص در مناطقی‌که برق نیست خبر ها به گونۀ رایگان و ارزان به آن‌ها می‌رسد. من عادت کرده ام. روزم را با شنیدن رادیو آغاز می‌کنم."
در میان این همه بازار گرم تکنالوژی و رسانه‌های اجتماعی، فرهنگ رادیو شنیدن در افغانستان چطور زنده مانده است؟
رحیم‌الله سمندر رئیس انجمن روزنامه‌نگاران مستقل این‌گونه پاسخ داد: "در جامعۀ مانند افغانستان رادیو به‌خاطری تأثیرگذار است که در افغانستان رسانه‌های اجتماعی با مشکلات مختلف روبه‌رو است. مردم بالای‌شان اعتماد نمی‌کنند. مشکل در رسانه‌های اجتماعی اینست که برای تبلیغات و برخی موارد منفی استفاده می‌شود. در مناطق دور افتاده برق نیست. مردم از لحاظ مالی توان خرید تلویزیون و دیگر وسایل را ندارند. بنابر این رادیو هنوز هم محبوب است."
رحیم‌الله سمندر رئیس انجمن روزنامه‌نگاران مستقل افغانستان
بر بنیاد آمار رسمی، پیش از حاکم شدن طالبان بر تمامی افغانستان، بیش از ۴۰۰ رسانۀ شنیداری، تصویری و چاپی در این کشور فعال بودند.
آن‌ها برنامه‌های متنوع خبری، معلوماتی و تفریحی پخش می‌کردند.
اما بر اساس گزارش‌ها، پس از تحول سیاسی، از شمار رادیو های فعال و دیگر رسانه‌ها کاسته شده‌است.
نور الله ستانکزی، مسئول رادیوی محلی زینت در ولایت لوگر است: "وضع محدودیت بر نشرات تفریحی، جدیت آن‌ها (طالبان) در بخش تمدید جواز ها، تحویل مالیه و باقی‌داری، این همه زمینه را فراهم می‌کند که رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های محلی سقوط کنند. در جریان شش ماه که طالبان حاکم شده‌اند، عواید رسانه‌های محلی به صفر رسیده‌است."
در حال حاضر چه تعداد رادیو در افغانستان فعال است؟
مسئولان وزارت اطلاعات و فرهنگ حکومت طالبان و نیز سخنگویان این حکومت به ما پاسخ ندادند.
نتایج تحقیق بنیاد حمایت از رسانه‌های آزاد افغانستان نشان داده که با بازگشت طالبان به قدرت، بیش از ۷۰ درصد رسانه‌ها در این کشور غیر فعال شده‌اند.
آرشیف، رادیو
حکومت طالبان می‌گوید که در چوکات شریعت اسلامی به آزادی بیان و رسانه‌ها احترام می‌کند.
اما نهاد های مدافع رسانه‌ها اصولی را که طالبان در جریان شش ماه اخیر بر رسانه‌ها وضع کرده‌اند، سانسور خوانده اند.