امروز ۲۶ سرطان مصادف با سالروز کودتای سردار محمد داود برضد رژیم پادشاهی در افغانستان است.
درست ۴۹ سال قبل از امروز٬ نخستین نظام جمهوریت، در نتیجۀ یک کودتای نظامی به رهبری سردار محمد داوود خان به قدرت رسید و رژیم سلطنتی در افغانستان سرنگون شد.
غوث جانباز دیپلمات سابق افغان می گوید که این کودتا دو دلیل عمده داشت، یکی تضادها و رقابت های بین صدراعظم سابق سردار محمد داود خان و محمد ظاهر پادشاه سابق و دلیل دیگر ضعف نیروهای امنیتی بود:
"محمد داود خان اصرار داشت که باید تغییرات و اصلاحات عمیق، جامع و سریع در افغانستان انجام شود و زود نتیجه بدهد، ولی محمد ظاهر شاه و طرفدارنش می پذیرفتند که در افغانستان باید اصلاحات صورت گیرد، اما تاکید داشتند که باید اصلاحات تدریجی باشد و شرایط عینی و ذهنی برای آن مساعد شود. عامل دوم ضعف حکومت، نیروهای امنیتی و اردوی افغانستان، بود."
این کودتا را که عده ای کودتای نظامی و شماری هم آن کودتای سفید می خوانند، زمانی رخداد که محمد ظاهر، پادشاه سابق افغانستان به ایتالیا سفر کرده بود.
محمد ظاهر شاه٬ پادشاه سابق افغانستان در میان بسیاری از افغانها به شاه ترقیخواه شهرت دارد
پاچا گل وفادار می گوید که در روز کودتا، او مسئول ارتباطات سردار محمد داود خان با سایر واحدهای دخیل در این کودتا بود.
پاچا گل وفادار به رادیو آزادی گفت که از قبل احتمال یک تحول بزرگ پیش بینی می شد:
"حدود یک سال قبل از کودتا، می دانستم که همچو تغییری در افغانستان در راه است. هدف اصلی این بود که به رهبری داود خان نظامی ایجاد شود که قدرت سیاسی را از شخص به مردم منتقل کند."
پادشاه گل وفادار: در زمان شاه٬ یک تحول بزرگ در کشور پیش بینی می شد
اما احمد خان اندر نظامی سابق افغان می گوید که کودتای سردار محمد داود باعث آن شد تا راه برای سلسلۀ از تحولات سیاسی و نظامی، باز شود:
"علت اصلی این بدبختی ها، کودتای سردار محمد داود خان است که بر ضد نظام سلطنتی مشروطه ای بسیار دموکراتیک و علیه پسر کاکایش اعلیحضرت محمد ظاهر شاه صورت گرفت. بعد هم برضد سردار محمد داود خان توسط کسانی کودتا شد که در کودتا بر ضد پادشاهی، با او همراه بودند."
ولی پاچا گل وفادار می گوید که در این کودتا سایر جناح ها و چپی ها همکاری نداشتند، فقط فیض محمد که بعدها وزیر داخله شد و سید محمد گلاب زوی کمک کردند.
هر چند عده ای کودتای سردار محمد داود خان را سرآغاز تحولات سیاسی و نظامی در افغانستان می دانند، اما شماری دیگر آن فروپاشی نظام شاهی و گرفتن قدرت از یک خانواده و به نفع افغانستان، دانسته اند.
آرش همایون