آنان می گویند دیموکراسی که پس از سقوط نخستین دور طالبان در ۲۰ سال گذشته پیش از به قدرت رسیدن دوباره طالبان به عنوان آغاز عصر نوین شناخته می شد و همواره ادعا می شد که در حال تقویت است، با بازگشت دوباره طالبان معنای خود را از دست داده است.
شماری از افغان ها ۲۰ سال جمهوریت را دوره نسبتاً دموکراتیک می دانند و می‌گویند مردم و حکومت آهسته آهسته به سوی دیموکراسی حرکت می کردند، اما می گویند که با بازگشت طالبان این حق از مردم سلب شده و جامعه برای آنان به «زندان بزرگ» مبدل شده است.
یک باشنده کابل که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش در گزارش ذکر شود، به رادیو آزادی گفت:
«در دو دهه که جریانی زیر دو دهه دیموکراسی را تجربه کردیم هرچند نیم بند، وابسته و غیر معیاری بود با آنهم مردم افغانستان حس می کردند که نقش کوچکی در زندگی خودشان بازی می کنند ؛اما در چهارسال اخیر ما شاهد هستیم که عملا چقدر اوضاع بدتر از وضع باشد که ما در دیموکراسی در دو دهه تجربه کردیم و مطمئنا که ادامه این روند شدیدا آزادی های فردی مردم را و همچنان حس همکاری و مسئولیت و تمامی اعتماد بنفس اعضای یک جامعه را مختل و کاملا سرکوب بکند.»
از وقتی که امارت اسلامی (طالبان) در افغانستان حاکم شده دیموکراسی افغان ها صد فیصد سلب شد
یک باشنده ننگرهار نیز با نگرانی مشابه افزود:
«از وقتی که امارت اسلامی (طالبان) در افغانستان حاکم شده دیموکراسی افغان ها صد فیصد سلب شد، ما حتی صدای خود را کشیده نمی توانیم، حرف دل خود را گفته نمی توانیم، ما در هرجا نشسته صحبت نمی توانیم اگر حرفی بزنیم زندانی می شویم و برای ما جزا داده می شود، ما از جامعه جهانی می خواهیم که صدای ما را بشنود و به حق ما رسیدگی شود و از این حالت بد ما را نجات بدهند.»
اما آیا واقعاً در بیست سال گذشته در افغانستان نظام دموکراتیک یا حکومت های دموکراتیک وجود داشته است؟
شاه محمود میاخیل، تحلیلگر سیاسی و معاون پیشین وزارت دفاع در جمهوری مخلوع در این مورد، به رادیو آزادی گفت:
«در ۲۰ سال دوره جمهوریت، برای تطبیق دیموکراسی گام های مهمی برداشته شد؛ از جمله تصویب قانون اساسی که در آن نقش مردم و دیموکراسی روشن بود. انتخابات برگزار می شد، مردم می توانستند صدای شان را بلند کنند و افغانستان به سوی ثبات و حاکمیت قانون در حرکت بود.»
این در حالیست که روز دوشنبه ۱۵ سپتمبر، روز جهانی دیموکراسی است.
دیدگاه سازمان ملل متحد
سازمان ملل در پیوند به هجدهمین روز جهانی دیموکراسی گفته است که دیموکراسی «شجاعت مردم را در هر کجا نشان می دهد و آنان از راه گفتگو، مشارکت و اعتماد جوامع خود را می سازند.»
این سازمان شعار امسال (۲۰۲۵) را چنین اعلام کرده است:
«دموکراسی از طریق اراده مردم، صدای آنان، انتخاب ها و مشارکت شان نیرومند می شود.»
اما در افغانستان تحت حاکمیت طالبان ، اراده، صدا ها و انتخاب های مردم چقدر اهمیت دارد و وضعیت دیموکراسی چگونه است؟
محمد عمر داوودزی، وزیر پیشین داخله و نماینده خاص افغانستان در پاکستان در جمهوری مخلوع، حکومت طالبان را «استبدادی» خوانده می گوید:
«اکنون یک نظام زورگو در افغانستان حاکم است که هیچ اراده ای برای پاسخگویی به مردم ندارد، حتی در برابر جامعه جهانی هم خود را مسئول نمی‌داند. ملت از آنان تعلیم دختران، کار، حکومتداری خوب و مشارکت در قدرت از طریق نمایندگان شان را می خواهند، اما این نظام زورگو فعلی به هیچکدام احترام نمی گذارد.»
او افزود که طالبان نه تنها مردم را تحت فشار قرار داده اند بلکه حوصله جامعه جهانی را نیز به سر رسانده اند.
بیشتر در این باره: دادخواهی برای زنان افغانستان؛ پارلمان اروپا محدودیت های اعمال شده بر زنان را محکوم کرددیموکراسی و آزادی بیان
سازمان ملل تأکید کرده است که روز جهانی دیموکراسی فرصتی برای بازنگری وضعیت دموکراسی در جهان است و این روند تنها با مشارکت همه جانبه جامعه جهانی، نهادهای ملی، جامعه مدنی و افراد می تواند به واقعیت بدل شود.
این سازمان آزادی بیان را یکی از نمونه های اصلی دیموکراسی خوانده و یادآور شده که آزادی بیان یک حق اساسی بشری است که در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر ذکر شده است.
اما سمیع یوسفزی، خبرنگار و تحلیلگر، وضعیت رسانه ها در افغانستان را چنین ارزیابی می کند:
«رسانه ها هنوز مسئولیت خود را انجام می دهند، اما آنهای که در بیرون از کشور فعالیت دارند. در داخل افغانستان همه چیز نابود شده، کسی نمی‌تواند در رسانه ها یا حتی در فیسبوک چیزی بنویسد. اکنون تنها بار سنگین بر دوش رسانه های بیرونی است که باید چهره واقعی کشور زیر سلطه طالبان را به جهان بیان کنند.»
طالبان هرچند گفته اند که به آزادی بیان در چهارچوب منافع ملی، ارزش های فرهنگی و شریعت اسلامی متعهد اند، اما پس از بازگشت شان در ۲۰۲۱ قانون اساسی را تعلیق کرده اند، تاکنون نتوانسته اند قانون جدید تدوین کنند و تمام تصمیم ها بر اساس فرمان های رهبر شان صادر می شود.
بیشتر در این باره: گزارشگران بدون مرز: بازداشت های اخیر خبرنگاران و گرفتن اعترافات اجباری نشان دهنده ریشه کن کردن روزنامه نگاری مستقل در افغانستان استآنان شورای ملی (قوه مقننه) را منحل کرده اند، آزادی رسانه ها را محدود ساخته اند، دختران بالاتر از صنف ششم را از آموزش محروم کرده و در اکثر ادارات دولتی و غیردولتی کار زنان را ممنوع کرده اند.
اما چرا طالبان برخلاف دیموکراسی اند و آیا این اقدامات، منطقه فراتر از افغانستان را نیز تحت تأثیر قرار داده و نگران کرده است؟
افراسیاب خټک، سیاستمدار و عضو پیشین مجلس سنای پاکستان، در این مورد به رادیو آزادی گفت:
«تعبیری را که طالبان می کنند مبنی بر این که دیموکراسی یک پدیده غربی است این برداشت درستی نیست. در اصل، آنان و حامیان شان نمی خواهند افغانستان و افغان ها به عنوان یک ملت همسطح جهان قرار گیرند. این طرز فکر بر منطقه نیز اثر گذاشته است؛ مانند گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) و سایر سازمان های تروریستی که در مناطق تحت نفوذ شان بر آموزش دختران یا آزادی زنان محدودیت های مشابه وضع کرده اند.»
نگاهی تاریخی
هرچند دوره شاه امان الله خان یک دوره سلطنتی بود، اما به گفته برخی کارشناسان او نخستین کسی بود که بر اساس نیاز زمان، پایه های دیموکراسی را در افغانستان گذاشت.
آنان می گویند در دوره سلطنت امان الله خان گام های مهمی برای استقرار دیموکراسی برداشته شد و قانون اساسی دهه دیموکراسی نیز در نهم میزان ۱۳۴۳ نافذ شد.