هشت مارچ و ممنوعیت‌های طالبان بر زنان و دختران؛ زنان افغان با چی وضعیتی روبه‌رو اند؟

هشتم مارچ، روز جهانی زن در جهان در حالی بزرگداشت می‌شود که زنان و دختران در افغانستان با روزگار تیره‌ای روبه‌رو اند و موردی برای جشن گرفتن از این روز ندارند.

زنان افغان که حتی از اساسی‌ترین حقوق‌شان از جمله حق آموزش و کار محروم هستند، می‌گویند، با وضع قیودات از سوی طالبان در زندگی‌شان با بحران شدید روانی و اقتصادی روبه‌رو شده‌اند.

پس از حاکمیت طالبان در افغانستان در بیش از یک‌ونیم سال گذشته محدودیت‌های زیادی بر زنان وضع شده‌‌است.

دختران بالاتر از صنف ششم حق ندارند به مکتب و پوهنتون بروند، در حالی‌که افغانستان دچار بحران اقتصادی شدید است، زنان به جز در چند ادارۀ محدود، اجازه ندارند در اداره‌های دولتی و غیر دولتی کار کنند.

حق اشتراک زنان در فعالیت‌های اجتماعی سلب شده، حتی نباید به پارک‌های تفریحی، ورزشگاه‌ها و حمام‌های زنانه بروند و حق ندارند در مسیرهای طولانی به تنهایی و بدون همراه مرد از اعضای خانواده‌شان سفر کنند.

روز جهانی زن یک بزرگداشت جهانی است که هر سال در هشتم مارچ برای قدردانی از دست‌آوردهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی زنان بزرگداشت می‌شود.

روز جهانی زن پس از تصویب آن توسط سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۷ میلادی به یک جریان اصلی جهانی مبدل شد.

این روز همچنان فرصتی است برای جلب توجۀ همه به موضوعاتی مانند برابری جنسیتی، تأمین حقوق زنان و محو خشونت علیه آنان.

زنان و دختران در افغانستان با استفاده از این فرصُت یک بار دیگر از جامعۀ جهانی می‌خواهند تا برای برگرداندن حقوق آنان تلاش کند.

شکیلا کریمی، از جمله دانش‌آموزانی است که از جامعه جهانی انتظار دارد تا برای باز کردن دروازه‌های مکاتب با آنان همکاری کند.

او که در حملۀ مرگبار موتر بمب‌گذاری شده در برابر مکتب سیدالشهدا در غرب کابل سه ماه قبل از حاکمیت طالبان از چندین ناحیه زخم برداشت به رادیو آزادی می‌گوید، آرزو دارد به درس‌هایش ادامه دهد.

شکیلا کریمی می‌افزاید: "زمانی‌که ما از مکتب خارج می‌شدیم انفجار صورت گرفت دست‌ها، پا‌ها و یک چشم‌ام زخم برداشت که بیشترین آسیب به چشمم رسید، من فکر می‌کنم تنها جرم ما تحصیل بود، آرزوی من این است که دوباره صحتمند شوم و بتوانم به درس‌هایم ادامه بدهم، خواست من از جامعۀ جهانی این است که درِ مکاتب را باز کند تا دختران امثال من بتوانند به درس‌هایشان ادامه دهند و به آرزوها و اهداف‌شان برسند."

در حملۀ بر مکتب سیدالشهدا نزدیک به ۱۰۰ تن کشته و بیش از ۲۰۰ تن دیگر زخمی شدند.

طیبه که دانشجوی سال دوم فاکولتۀ کمپیوتر ساینس در کابل است، می‌گوید، از این‌که به جرم دختر بودن از تحصیل محروم شده، غمگین و نسبت به آینده‌اش نگران است.

او هم برای تأمین حقوق‌اش خواهان عدالت و کمک است: "به جرم دختر بودن حق ما را پایمال کردند، دخترها و زن‌ها تا چه وقت از درس خواندن محروم باشند، آینده‌شان چه می‌شود؟ ما عدالت و کمک می‌خواهیم، حق ما را پایمال نکنند، حداقل اجازه درس خواندن را به ما بدهد، حق و حقوق خود را می‌خواهیم، نباید آیندۀ ما همین‌طور نا معلوم باشد، ما امیدوار هستیم در سال نو درس‌ها شروع شود و همه چیز به حالت اول برگردد."

یک بانوی افغان که بیش از دو ماه قبل از کار در یک نهاد غیر دولتی منع شده می‌گوید، زندگی او و شماری از همکاران‌اش دچار بحران شدید روانی و اقتصادی شده‌است.

این بانو که نخواست نامش در گزارش گرفته شود، به رادیو آزادی گفت، برای تأمین مخارج زندگی، مجبور اند قرض بگیرند.

او می‌گوید: "آن‌هایی که از کار منع شده‌اند طبعاً بر زندگی‌شان تأثیر منفی گذاشته، وقتی برای خانۀ خود خرج بخرند، قرضدار می‌شوند یا این‌که مجبور هستند مهاجرت کنند و آن‌ها (ما) ناامید هستند حیران هستند که چه کار بکنند همه در یک حالت بحرانی قرار دارند."

پیش از این سازمان ملل، امریکا و سایر کشورهای جهان عملکردهای طالبان در برابر زنان را محکوم کرده و از آنان خواسته اند تا محدودیت‌ها بر زنان را رفع بسازند.

به تازگی در آستانۀ روز جهانی زن ریچارد بنیت، گزارش‌گر ویژۀ سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر افغانستان در گزارش تازۀ خود گفته که آزار و شکنجۀ زنان توسط طالبان می‌تواند جنایت علیه بشریت محسوب شود.

آقای بنیت در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد که روز دوشنبه برگزار شده، گفته که سیاست سنجیده شده و عمدی طالبان نقض حقوق بشری زنان و دختران و حذف آن‌ها از زندگی اجتماعی است.

با آن‌که ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان در مورد این‌که آیا محدودیت‌ها بر زنان و دختران افغان کاسته خواهد شد یا نه، پاسخ نداد، اما حکومت طالبان پیش از این همواره در برابر انتقادات از نقض حقوق زنان گفته که حقوق شرعی زنان در چهارچوب شریعت اسلامی در افغانستان تأمین است.

اما محمد محق، آگاه امور اسلامی می‌گوید، در دین و شریعت اسلامی هیچ‌گونه ممانعتی بر کار و تحصیل زنان وجود ندارد و طالبان برای رویکرد سیاسی خود به این محدودیت‌ها رنگ دینی می‌دهند.

آقای محق افزود: "این‌که امروزه زنان در افغانستان از حقوق طبیعی خود محروم می‌شوند، در حقیقت ریشۀ اسلامی ندارد و یک رویکرد سیاسی است، البته برای آن رنگ مذهبی می‌بخشند، اما در واقع چنین چیزی نیست، این ممنوعیت‌ها اساس در اسلام و شریعت اسلامی ندارد."

شهرزاد اکبر، رئیس پیشین کمیسیون مستقل حقوق بشر در جمهوری پیشین و رئیس اجرایی سازمان رواداری با آن‌که می‌گوید تلاش‌های جهانی در رفع محدودیت‌های زنان افغان نتیجه نداده، اما از رهبران کشورهای اسلامی می‌خواهد تا برای تغییر وضعیت دشوار زنان افغان بکوشند.

خانم اکبر می‌گوید: "متأسفانه دیگر هیچ روزنۀ امید نیست، در سطح جهانی نیز تلاش‌ها نتیجه نداده، دادخواهی ما در رواداری متمرکز به این است که تلاش کنیم تا هماهنگی بیشتر در بین نهاد‌ها و فعالان افغان در داخل و بیرون از کشور به میان بیاید که بیشتر فشار بیاوریم بر رفع محدودیت‌ها و همچنان کشورهای منطقه و رهبران در جهان اسلام بیشتر فشار بیاورند."

با آن‌که جامعۀ جهانی همواره گفته که در کنار زنان افغانستان می‌ایستد و در راستای تلاش‌ها به پایان بخشیدن به نقض حقوق زنان دو هیئت جداگانۀ سازمان ملل نیز عملاً با طالبان گفت‌وگو کرده، اما شماری از زنانی‌که پس از به قدرت رسیدن طالبان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، از طریق راه اندازی اعتراضات روی جاده و اشکال مختلف در برابر نقض حقوق‌شان صدا بلند کرده اند، ادعا می‌کنند، به دلیل این‌که تلاش‌های جامعۀ جهانی عملی نبوده و در حد شعار باقی مانده، اعتراضات آن‌ها در تغییر رویکرد طالبان نسبت به زنان تأثیرگذار نبوده است.

ترنم سعیدی، یکی از فعالان حقوق زن می‌گوید، به حاشیه راندن زنان افغان می‌تواند در بلند مدت تأثیرات مخرب و جبران ناپذیری بر بدنۀ اجتماعی و سیاسی افغانستان و نسل آیندۀ این کشور داشته باشد.

خانم سعیدی می‌افزاید: "زنان در افغانستان هیچ‌گونه حقی ندارند و در حال حاضر کاملاً به حاشیه رانده شده‌اند و وقت آن فرا رسیده که جامعۀ جهانی به این سکوت خفت‌بار خود پایان ببخشد و زودتر یک اقدامی در برابر این قوانین زن‌ستیزانۀ طالبان داشته باشد و امیدوارم که سال بعد در چنین روز (هشتم مارچ) وطن ما آزاد باشد و زنان وطنم آزادتر."

این درحالی‌ست که شش روز قبل مایک مک‌کال، رئیس کمیتۀ روابط خارجی مجلس نمایندگان امریکا هم گفته که کشورش در محافظت از زنان و دختران افغان ناکام مانده و با انتقاد از یگانه پاسخ امریکا مبنی بر محدودیت وضع ویزه بر ۸ عضو طالبان آن را ناکافی و وحشتناک خوانده وخواهان برداشتن گام‌های مهم‌تری برای پاسخ‌گویی شده‌است.

بیشتر در این باره:

مایکل مکال: استراتیژی نخست دولت امریکا در برابر طالبان موفقیت آمیز نبوده است

در جواب این نگرانی و انتقاد، جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا گفته که به تلاش‌هایشان ادامه می‌دهند تا طالبان را در قبال وعده‌ها و تعهداتی‌که داده‌اند، پاسخ‌گو قرار دهند.