دومین سالگرد خروج قوای امریکا از افغانستان؛ افغانها و تحلیگران در مورد چی نظر دارند؟

امروز سی‌ام آگست مصادف است با دومین سالروز خروج آخرین سرباز امریکایی از افغانستان است.

نیروهای ناتو به رهبری امریکا در جولای ۲۰۲۱ خروج از افغانستان را آغاز و آخرین سرباز امریکایی در ۳۰ آگست همان سال این کشور را ترک کرد.

با گذشت دو سال از خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان٬ شماری از جوانان افغان می‌گویند که در مقایسه به ۲۰ سال گذشته، در این دو سال شاهد تفاوت‌های زیادی در زندگی‌شان بوده اند.

بیشتر نسل جوان افغانستان پرورش یافتۀ ۲۰ سال پس از دور اول حاکمیت طالبان است که نظام جمهوری پیشین در آن حاکم بود.

فاطمه مدثر، یکی از این جوانان به رادیو آزادی گفت، در حالی‌که در دو دهه توانست تا سال سوم پوهنتون درس بخواند، اما حالا خود را در خانه زندانی احساس می‌کند:

"با سقوط جمهوریت زن‌ها هم سقوط کرد، دست‌آورد زن‌ها هم از بین رفت، ما کسانی که قبلا می‌رفتیم درس می‌خواندیم و تحصیل می‌کردیم، فعلاً شده‌ایم خانه‌نشین، جای زن‌ها شده خانه، از هر لحاظ اکنون زنان محروم شده اند، زن‌ها از آسمان هفتم به قعر زمین سقوط کرده اند از دورۀ جمهوریت تا این دوره."

احمدی که به دلیل حساسیت موضوع نمی‌خواهد نام مکمل‌اش گرفته شود از جمله جوانانی است که توانسته در جریان دو دهه حضور امریکا در افغانستان خود را به جایگاه تدریس در پوهنتون برساند می‌گوید، پس از خروج امریکا زندگی‌اش دچار دگرگونی شده و تحت فشار قرار دارد.

او به رادیو آزادی گفت:

"آزادی‌های فکری، اجتماعی و فرهنگی از بین رفته، حتی جامعه و خانواده درهم شکسته کسی نمی‌تواند با راحتی با خواهر، مادر، همسر یا اولادش بیرون برود، مورد سوال قرار می‌گیرد، کجا می‌روی؟ چه می‌کنی‌؟ تذکره‌ات را بده، چرا او برادر؟ دوستان من کورس و پوهنتون دارند فعلا فلج است در هر صنف آن دو تا سه نفر است تجارت و جامعه ورشکسته شده، مردم حق ندارند گپ بزنند، از چه زودتر شکایت کرد."

پس از آن که افغانستان یکبار دیگر در آگست ۲۰۲۱ زیر تسلط طالبان قرار گرفت، دختران و زنان از آموزش، کار و بیشتر حقوق اساسی‌شان محروم شدند و برخی شرایط سختگیرانه بر شهروندان در افغانستان وضع شد.

در این دو سال دختران بالاتر از صنف ششم از رفتن به مکتب و پوهنتون منع شدند، حق کار زنان در بیشتر اداره‌های دولتی و تمامی اداره‌های غیردولتی و آرایشگاه‌ها سلب شده است، آنان از رفتن بدون محرم به سفر در مسیرهای طولانی، رفتن به حمام‌های زنانه، ورزشگاه‌ها و تفریحگاه‌ها منع شده اند.

این درحالیست که در دور اول حاکمیت طالبان بین سال‌های۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ نیز به دختران و زنان اجازۀ آموزش و کار داده نشده بود و محدودیت‌های سختگیرانه‌ای بر آزادی‌های فردی شهروندان وضع شده بود.

اما پس از حملۀ نیروهای ناتو به رهبری امریکا به افغانستان در هفتم اکتوبر سال ۲۰۰۱ حکومت طالبان سقوط کرد و صفحۀ جدیدی در تاریخ افغانستان گشوده شد. دختران و زنان به آموزش و کار اجازه یافتند و شهروندان افغانستان بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ در بخش‌های مختلف زندگی‌شان شاهد تغییرات زیادی بودند.

با آنکه نظام جمهوری پیشن افغانستان تحت حمایت جامعۀ جهانی به ویژه امریکا متهم به کم‌کاری‌ها و فساد گسترده بود و مردم هر از گاهی در حمایت مختلف انفجاری و انتحاری قربانی می‌شدند، اما دیموکراسی در افغانستان در حال رشد بود، رسانه‌های زیادی ایجاد شد و آزادی بیان تا حد زیادی تأمین بود و زنان و مردان از آزادی‌های زیادی برخوردار بودند.

نازیلا جمشیدی از مدافعان حقوق زنان می‌گوید که تجربۀ ۲ سال گذشته نشان داد که خروج نیروهای امریکایی از افغانستان باعث از دست رفتن تمامی دست‌آوردهای ۲۰ سال گذشته شد. او به رادیو آزادی چنین گفت:

"این دو سال نشان داد که کاملا این خروج ناکام بود و باعث ناکامی تمام کارهای شد که در مدت ۲۰ سال در افغانستان صورت گرفت هم از جانب امریکایی‌ها که با نیت خوب کار کرده بودند و هم از جانب مردم افغانستان که تلاش داشتند برایشان یک حکومت دیموکراسی بسازند."

در پی مذاکرات طولانی٬ امریکا در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ توافقنامۀ دوحه را با طالبان امضا کرد و در پی آن تصمیم به خروج‌ نیروهایش از افغانستان گرفت که روند خروج نیروهایش تا ۳۰ آگست که شامل روند تخلیۀ ۱۲۰ هزار افغان در معرض خطر می‌شد ادامه یافت.

اما نظام پیشین جمهوری افغانستان پس از فرار محمداشرف غنی، رئیس جمهور مخلوع افغانستان در۱۵ آگست ۲۰۲۱ به گونۀ کامل سقوط کرد و طالبان وارد کابل شدند.

رحیم جامی، فعال حقوق بشر می‌گوید، پس از خروج نیروهای امریکایی و سایر کشورها از افغانستان وضعیت حقوق بشری در افغانستان بیشترین صدمه را دیده و ادامۀ این وضعیت آیندۀ افغانستان را تاریک می‌سازد.

آقای جامی به رادیو آزادی گفت :

" ما در حال حاضر در طی دو سال همه چیز را از دست دادیم و در حال از دست دادن هستیم و هیچ گونه حمایت مالی، حقوقی و تخنیکی برای ارزش‌ها موجود نیست، ادامۀ این وضعیت متاسفانه آیندۀ افغانستان را تاریک می‌سازد و یک عقبگردی خواهد بود که ما به سرنوشت مشابه سال۱۹۹۶ دور اول حاکمیت گروه طالبان سر دچار شویم."

عمر صمد، دیپلومات سابق افغانستان و تحلیلگر ارشد در شورای اتلانتیک مستقر در امریکا می‌گوید، فرصت‌های زیادی در طول ۲۰ سال برای حل قضیۀ افغانستان از طریق گفتگوهای سیاسی جهت رسیدن به یک راه حل وجود داشت که از دست رفت.

آقای صمد به رادیو آزادی گفت، رهبری پیشین افغانستان و برخی استراتیژی‌های بیرونی را در کوتاهی از حفاظت از دست‌آوردهای دو دهۀ مقصر می‌داند:

"برای حفاظت از دست‌آوردهای گذشته، فرصت‌های زیادی را از دست دادیم که مسئولیت بخش عمدۀ آن رهبری افغان‌ها بخصوص در هفت، هشت سال گذشته بوده و یک بخش دیگر آن معلومدار مربوط به برخی استراتیژی‌های بیرونی که بوده که در برخی مواقع گمراه کننده بوده است."

از سوی دیگر حکمت‌الله اعظمی، معاون پیشین مرکز مطالعات صلح و خشونت و همکار ارشد فعلی این نهاد می‌گوید، اولویت‌های امریکا در قبال افغانستان به شدت تغییر کرد و حفظ دست‌آوردها در این کشور برای آن کشور مهم نبود.

آقای اعظمی در صحبت با رادیو آزادی خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را اشتباه خواند:

"این دست‌آوردها، ادامۀ جمهوریت و دیموکراسی و دولت‌سازی در افغانستان به یک بحث فرعی برای امریکایی‌ها مبدل شده، یک موضوع که هنوز به آنها مهم است، اینست که از خاک افغانستان برعلیۀ امریکا و متحدان‌شان استفاده نشود، امریکا دیر و یا زود درک خواهد کرد که برآمدن‌اش از افغانستان یک اشتباه بود."

این درحالیست که شماری از اعضای کانگرس امریکا عمدتا جمهوری‌خواهان و برخی دیگر از سیاستمداران مطرح امریکا از چگونگی خروج آن کشور از افغانستان انتقاد کرده و آن را شتاب زده و اشتباه خوانده اند.

به تازگی بیل کسیدی، عضو مجلس سنای امریکا گفته که با این خروج ناکام بار دیگر افغانستان به مرکز تروریست‌ها تبدیل شده است.

اما ادارۀ رئیس جمهور بایدن بارها از تصمیم خروج از افغانستان دفاع کرده است و توافقنامۀ دوحه که بر اساس آن خروج امریکا از افغانستان صورت گرفت، در زمان ادارۀ دونالد ترامپ، رئیس جمهور جمهوری‌خواه امضا شد.

اما حکومت طالبان روز خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را روز آزادی نامیده و از آن بزرگداشت کرده است.

در همین حال اسحاق اتمر، آگاه مسایل امنیتی می‌گوید، تهدیدات گروه داعش و سایر گروه‌های تروریستی در افغانستان وجود دارد.

آقای اتمر به رادیو آزادی گفت، پس از خروج نیروهای امریکایی طالبان نتوانسته اند امنیت مردم را آنچنان که توقع می‌رفت تأمین کنند:

"متاسفانه مردم او آرامشی را که توقع داشتند بدست نیآوردند، برای طالبان بسیار مشکل خواهد بود تا تمام چالش‌های امنیتی را کنترل بکنند و تا هنوز طالبان نتوانسته اند، قادر نشده اند که همین تضمین را به مردم بدهند که افغانستان یک کشور مصئون است."

اما طالبان همواره ادعا کرده اند که امنیت در سراسر افغانستان تأمین شده و شاخۀ خراسان گروه دولت اسلامی (داعش) را شکسته داده است. با این وجود گزارش اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که تحرکات داعش بیشتر شده، حملات‌اش پیچیده‌تر شده و شمار نیروها و اعضای خانواده‌شان به ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ تن می‌رسد.

طالبان پس از حاکمیت‌شان در آگست ۲۰۲۱ عفو عمومی اعلام کردند، اما شماری از نهادهای بین‌المللی به ویژه دفتر معاون سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) در دو سال گذشته طالبان را به نقض جدی حقوق بشر به ویژه زنان متهم کرده و گزارش‌هایی را از کشتار، زندانی کردن، ناپدید کردن اجباری و شکنجۀ نظامیان و کارمندان حکومت پیشین از سوی طالبان به نشر رسانده اند.

اما مقام های طالبان با رد این گزارش‌ها ادعا می‌کنند که وضعیت حقوق بشری نسبت به هر زمان دیگری در افغانستان بهتر شده است و زنان هم در چهارچوب شریغت اسلام در این کشور به حقوق‌شان دست یافته اند.

تا کنون هیچ کشوری حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است و یکی از دلالیل اصلی آن نقض حقوق بشری به ویژه حقوق زنان خوانده شده است.

پس از حاکمیت دوبارۀ طالبان، افغانستان با یک بحران بشری بی‌سابقه روبه‌رو شده که بر اساس آمار دفتر هماهنگی امور بشردوستانۀ سازمان ملل متحد (اوچا) در حال حاضر شمار نیازمندان به کمک‌های بشردوستانه د رافغانستان به ۲۹.۲ میلیون تن رسیده و بسیاری‌ها بخاطر مشکلات اقتصادی و امنیتی در تلاش فرار از کشور اند.