نصیر احمد اندیشه در سخنرانی در هفتاد و ششمین اجلاس کمیته اجرایی کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (یوان‌اچ‌سی‌آر) که ویدیوی آن را روز شنبه (۱۱ اکتوبر) در شبکه ایکس خود به اشتراک گذاشته است، گفت: "از زمان تسلط نظامی طالبان در ماه اگست سال ۲۰۲۱، حدود چهار میلیون افغان برای نجات از وضعیت کنونی کشور به بیرون از مرزها پناه برده اند، آنان عمدتاً به کشورهای همسایه مانند ایران و پاکستان گریخته اند، جایی که با انواعی از بی سرنوشتی و ناامنی روبه‌رو هستند."
آقای اندیشه در ادامه صحبت هایش افزوده است که در حال حاضر ۱۰.۳ میلیون افغان بیجا شده وجود دارد که در این میان حدود ۳.۲ میلیون تن آنان بیجا شدگان داخلی اند.
او گفت که مهاجرت دسته جمعی مردم افغانستان یک انتخاب نبوده، بلکه جبر تاریخی و اجتماعی ناشی از آزار، خشونت و بحران بشردوستانه‌ای است که کشور را برای بیش از چهاردهه فرا گرفته است.
در عین حال، شماری از مهاجران افغان در ایران و پاکستان می گویند به دلیل مشکلات گوناگونی که در افغانستان زیر حاکمیت طالبان با آن روبه رو بودند، ناگزیر به ترک کشور شدند، اما اکنون نیز در وضعیت بی سرنوشتی و بلاتکلیفی به سر می برند.
پاکستان روند تمدید ویزه را متوقف کرده و عملاً مهاجران افغان را در حالت بلاتکلیفی قرار داده است
یک مهاجر افغان در پاکستان که نخواست نامش گرفته شود، به شرط تغییر صدا به رادیو آزادی گفت: "در پاکستان وضعیت زندگی مهاجران افغان به شدت بحرانی است. در چند ماه اخیر، پاکستان روند تمدید ویزه را متوقف کرده و عملاً مهاجران افغان را در حالت بلاتکلیفی قرار داده است، از یک طرف ویزه ها تمدید نمی شود و از طرف دیگر پولیس به محلاتی می‌رود که که افغان‌ها در آن زندگی می‌کنند. آنان را دستگیر کرده و به افغانستان باز می‌گرداند."
یک پناهنده افغان در ایران که او نیز نخواست نامش در گزارش گرفته شود به رادیو آزادی گفت: "مثل زندان در اینجا زندانی هستیم، چون جایی رفته نمی‌توانیم، همین جا کار می‌کنیم، از ترس نه شب خواب داریم نه روز، هر لحظه می‌ترسیم که پولیس بیایند، در بلاتکلیفی مانده ایم، آسمان بلند و زمین سخت، و دیگر هیچ راهی برای ما نمانده جز پروردگار که با ما کمک کند."
نصیر احمد اندیشه، سرپرست نمایندگی دایمی افغانستان در سازمان ملل متحد در جینوا، در ادامه سخنرانی اش در این نشست تأکید کرده است که پایان دادن به این وضعیت تنها از راه ایجاد یک حکومت مردم سالار و فراگیر ممکن است.
در اینجا زندانی هستیم، چون جایی رفته نمی‌توانیم، همین جا کار می‌کنیم، از ترس نه شب خواب داریم نه روز
شماری از فعالان حقوق مهاجران نیز می‌گویند با آنکه ایجاد یک نظام سیاسی پاسخگو و شایسته سالار مبتنی بر حقوق بشر و آزادی مردمی در افغانستان برای جلوگیری از مهاجرت اجباری ضروری است، اما با توجه به شرایط کنونی کشور، این موضوع بیشتر شبیه یک آرزو به نظر می‌رسد.
احمد ذکی خلیل، یکی از این فعالان، در صحبت با رادیو آزادی گفت: "برای بازگرداندن اعتماد مردم و پایان دادن به مهاجرت‌های اجباری و غیرقانونی، تنها ایجاد یک حکومت فراگیر کافی نیست، اقدامات عملی در زمینه بازگشایی مکاتب، تضمین حقوق کار و تحصیل زنان، ایجاد فرصت‌های واقعی اقتصادی و بازسازی نهادهای مدنی باید دست به دست هم دهند تا بتوان از مهاجرت های غیرقانونی جلوگیری کرد."
شمار زیادی از افغان ها پس از سقوط حکومت جمهوری در سال ۲۰۲۱ میلادی، به دلیل تهدیدات امنیتی، نبود زمینه آموزش برای دختران، مشکلات اقتصادی و انتظار برای طی مراحل پرونده های مهاجرت به کشورهای غربی، به پاکستان و ایران پناه آورده اند. آنان اکنون در کنار سایر مشکلات با خطر اخراج اجباری نیز روبه‌رو اند.
کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان می‌گوید تنها در سال ۲۰۲۵ میلادی، تا پایان ماه سپتمبر، بیش از دو میلیون مهاجر افغان از ایران و پاکستان بازگردانده شده اند که فشار بیشتری بر منابع و امکانات موجود وارد کرده است.