این درحالیست که موقعیت جغرافیایی افغانستان، هزینه‌های بالا، و محدودیت‌های سیاسی، تلاش‌های حکومت طالبان را که اقتصاد بالای ندارند و با بحران به رسمیت شناسی هم روبرو اند برای انتقال تجارت به آسیای میانه، با مانع روبه‌رو خواهد کرد.
تلاش‌های کابل برای یافتن شرکای جدید تجاری پس از شدیدترین درگیری‌ها با اسلام‌آباد در سال‌های اخیر صورت می‌گیرد
درگیری های ماه گذشتۀ این دو همسایه که ده‌ها تن را کشت، باعث شد پاکستان مرز خود با افغانستان را ببندد.
بسته‌ماندن یک‌ماههٔ مرز حدود ۲۰۰ میلیون دالر به تاجران افغان زیان رسانده است؛ تاجرانی که برای دسترسی به بازارهای جهانی به بندرهای دریایی پاکستان وابسته‌اند.
گزینه‌های تجاری
مقام‌های ارشد طالبان از تاجران و سرمایه‌گذاران افغان خواسته‌اند که فعالیت های خود را در پاکستان پایان دهند و در آسیای میانه به‌دنبال فرصت‌های تازهٔ تجارتی و سرمایه‌گذاری باشند.
نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان، در ماه نوامبر گفت:
"ما به‌صورت فعال با همسایگان شمالی خود کار می‌کنیم تا گزینه‌های قابل‌اعتماد تجارتی پیدا کنیم."
ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی رئیس‌الوزرای طالبان، اسلام‌آباد را متهم کرد که از تجارت به‌عنوان ابزار فشار سیاسی استفاده می‌کند.
او ادامه بسته‌ماندن مرز را به‌عنوان سندی مطرح کرد که نشان دهنده ای این است که کابل باید وابستگی خود به همسایهٔ شرقی‌اش را کاهش دهد.
تمرکز تازهٔ طالبان بر تجارت با آسیای میانه در قدم نخست یک ژست سیاسی است و افزوده که موانع عمیق ساختاری برای گسترش روابط اقتصادی همچنان پابرجاست
آسیای میانه محصور در خشکه است و افغانستان برای دسترسی به بازارها باید به مسیرهای زمینی طولانی متکی باشد.
ساختار تعرفه‌ای این منطقه هزینه‌های بالایی را بر بسیاری از صادرات افغانستان، به‌ویژه محصولات زراعتی، تحمیل می‌کند.
همچنین، زنجیرهٔ سرد (Cold-chain) که برای میوه، سبزیجات و دیگر کالاهای فاسدشدنی ضروری است، هنوز توسعه نیافته است.
طارق فرهادی، کارشناس افغان مقیم سوئیس، در صحبت با رادیو آزادی گفت که برای اینکه مسیر شمال از نظر تجاری قابل‌اتکا باشد، افغانستان باید تعرفه‌ها را حذف کند و به شرکای آسیای میانهٔ خود تشویق‌هایی ارائه دهد.
اما برای حکومت طالبان در کابل، تعرفه های گمرکی یکی از منابع اصلی در آمد به شمار می رود.
فرهادی هم چنان گفت که عدم به‌رسمیت‌شناختن طالبان در سطح بین‌المللی نیز مانع دسترسی آن به منابع مالی از نهادهای جهانی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول می‌شود و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مورد نیاز برای حمایت از تجارت به سمت شمال را محدود می‌کند.
در همین حال، چندین پروژهٔ راه‌آهن که برای توسعهٔ تجارت فرامرزی حیاتی هستند، هنوز تکمیل نشده‌اند یا از تأمین مالی برخوردار نیستند.
این عوامل باعث شده‌اند که تجارت افغانستان با آسیای میانه، هرچند در حال رشد است، همچنان محدود باقی بماند.
طبق گفتهٔ مقامات طالبان افغان، تجارت بین افغانستان و پنج کشور آسیای میانه ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان به‌طور پیوسته رشد کرده و نزدیک به ۱.۷ میلیارد دالر رسیده است.
بیشتر این حجم تجارت شامل واردات افغانستان می‌شود، از جمله آرد، سوخت، روغن خوراکی و مواد ساختمانی.
صادرات افغانستان به آسیای میانه محدود باقی مانده اما به‌طور آهسته در حال رشد است
قزاقستان به‌عنوان یک شریک تجاری مهم برای افغانستان ظاهر شده است.
در سال ۲۰۲۴، آستانه و کابل یک نقشهٔ راه را امضا کردند که هدف آن افزایش تجارت دوجانبه به ارزش ۳ میلیارد دالر در سال‌های آینده بود.
ازبکستان همچنان یکی از فعال‌ترین شرکای تجاری افغانستان باقی مانده است. طبق ارقام رسمی ازبکستان، تجارت دوجانبه در سال ۲۰۲۴ به ۱.۱ میلیارد دالر رسید.
تاشکند و کابل تصمیم دارند که تجارت دوجانبه را در سال ۲۰۲۵ به ۲ میلیارد دالر افزایش دهند.
صادرات افغانستان از مسیر گذرگاه مرزی تورغندی ترکمنستان بیش از دو برابر سال گذشته شده است.
در همین حال، قرغیزستان و تاجیکستان رسماً یک بخش کلیدی از پروژه کاسا یکهزار CASA-1000 را افتتاح کردند که برای صادرات برق به افغانستان و پاکستان طراحی شده است.
نقش پاکستان هنوز مرکزی است
با وجود رشد تجارت افغانستان با آسیای میانه، کابل همچنان به پاکستان وابسته است.
اسلام‌آباد مدت‌هاست که به افغانستان سریع‌ترین و ارزان‌ترین دسترسی به بازارهای جهانی را فراهم می‌کند.
گذرگاه‌های مرزی تورخم و چمن همچنان ستون فقرات مسیرهای تجاری افغانستان هستند، اما اسلام‌آباد در سال‌های اخیر بارها این گذرگاه های مرزی را بسته است و این موضوع تجارت و رفت‌وآمد مردم را مختل کرده است.
این همزمان با کاهش تجارت افغانستان با پاکستان بوده است.
تجارت افغانستان با پاکستان در سال ۲۰۱۱ حدود ۵ میلیارد دالر بود اما در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۱ میلیارد دالر کاهش یافته است
بسته شدن مرزهای پاکستان در ۱۲ اکتوبر سال جاری پس از درگیری‌های مسلحانه میان نیروهای پاکستانی و طالبان افغانستان، باعث شده است که هزاران لاری برای هفته‌ها در دو طرف مرز در انتظار عبور بمانند
اما به گفتهٔ کارشناسان اقتصادی، برای بسیاری از تاجران افغان، گزینه‌های کمی می‌توانند با بندر های پاکستان رقابت کنند.
انتقال تجارت از این مسیرها به معنای افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، طولانی‌تر شدن زمان عبور، و افزایش ریسک‌های لجستیکی است.
آذرخش حافظی، رئیس پیشین اتاق تجارت افغانستان می گوید که واقعیت این است که کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیر افغانستان به بندرها و همچنین به بازارهای هند و دیگر بازارهای جنوب آسیا از طریق پاکستان است.
آقای حافظی همچنان می افزاید که افغانستان نیاز دارد که همهٔ مسیرهای ترانزیتی به رویش باز بمانند.
به باور او این نه‌تنها به نفع افغانستان و پاکستان خواهد بود، بلکه برای ادغام اقتصادی منطقه‌ای نیز اهمیت دارد.
