جنگ سالاران پیشین افغانستان برای فصلی جدید خونین آمادگی می‌گیرند، فصلی که از دید برخی‌ها ممکن است پس از خروج نیروهای خارجی افغانستان آغاز شود.
گروه‌های مسلح وفادار به برخی از چهره‌های سرشناس در ماه‌های اخیر دوباره در مناطق در شمال، غرب و مرکز افغانستان گسترش یافته و حضور آنها پُر رنگ شده است.
جنگ سالاران سابق افغانستان گفته اند که در برابر احتمال تسلط دوباره طالبان از مناطق‌شان دفاع خواهند کرد.
این در حالی است که اخیراً برخی از قوماندانان محلی مسلح که خارج از چوکات نیروهای حکومتی فعالیت می‌کنند، با نیروهای دفاعی و امنیتی افغان درگیر شده‌اند.
تحرکات جدید در حالی نمایان می‌شود که ادارۀ رئیس جمهور جو بایدن اعلام کرده که همه نیروهای امریکایی تا یازدهم سپتمبر از افغانستان بیرون خواهند شد.
این نگرانی هم وجود دارد که بازگشت شبه نظامیان محلی که بسیاری‌شان در چوکات قومی سازمان یافته اند، ممکن است که حمایت از دولت افغانستان را ضعیف‌تر کند و تجربۀ دهه نود را بازتاب دهد.
افغانستان در جریان جنگ‌های داخلی از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ میلادی فاقد حاکمیت قانون بود.
یک مجاهد افغان با راکت استنگر 28 10 1991
گروه‌های مختلف مسلح برای کنترل پایتخت کابل نبرد‌های بی‌امان و خونینی را راه اندازی کردند که در نتیجۀ آن حدود صد هزار نفر کشته شدند.
علی عدیلی کارشناس شبکۀ تحلیلگران افغانستان است.
او می‌گوید که حضور نظامیان بین‌المللی در افغانستان به دنبال حملات تقریباً بیست سال پیش بر ایالات متحده، بسیاری از جنگ سالاران قدرتمند را که نقش عمده‌ای را در دولت ایفا کردند، تحت کنترل قرار داد.
اما عدیلی می‌گوید که ممکن است این وضعیت با خروج نیروهای خارجی از افغانستان تغییر کند.
بسیاری از افغانها بیم دارند که مبادا خروج ایالات متحده و ناتو از افغانستان روند پراگندۀ صلح میان دولت و طالبان را درهم شکند و باعث جسورتر شدن گروه‌های مسلحی شود که می‌خواهند با زور کشور را کنترل کنند.
ناظران می‌گویند، اردو و پولیس ملی ۳۰۰ هزار نفری‌ای افغانستان بدون حمایت هوایی، استخباراتی و تدارکاتی‌ای ایالات متحده در مهار تهاجم طالبان با مشکل رو به رو خواهند شد.
آرشیف، نیروهای کوماندوی افغانستان
از دید آنان چنین سناریویی ممکن است منجر به فروپاشی دولت افغانستان و بروز جنگ داخلی جدیدی شود.
اما اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان در مصاحبه خود با شبکه تلویزیونی سی ان ان در ۱۸ اپریل این مسئله را که گویا بعد از خروج نیروهای خارجی از افغانستان به دلیل حملات طالبان، حکومتش بلافاصله سقوط خواهد کرد، رد کرد.
او همچنان گفت که از دو سال به اینسو ۹۰ درصد همه عملیات نظامی را نیروهای امنیتی و دفاعی به دوش داشته اند و پس از خروج سربازان بین‌المللی هم قابلیت حفاظت از کشور شانرا خواهند داشت.
از سوی دیگر فواد امان معاون سخنگوی وزارت دفاع افغانستان در (۴ ثور) به رادیو آزادی گفت که نیروهای افغان از توانایی خوبی برخوردارند و با خروج نیروهای بین المللی هیچ نوع خلای امنیتی در این کشور به وجود نخواهد آمد.
از سوی دیگر برای تسکین نگرانی‌های مردم، جنگ سالاران سابق گفته اند که از مناطق و محلات خود دفاع خواهند کرد.
اما بسیاری از این چهره‌های سرشناس به نقض آشکار حقوق بشری در چند دهۀ گذشته متهم اند.
محمد اسماعیل از فرماندهان سابق جهادی
اسماعیل خان یکی از جنگ سالاران ارشد پیشین افغانستان در همایشی در ۱۸ اپریل در هرات، رژۀ صدها تن از طرفدارانش را نظاره کرد.
اسماعیل خان در این همایش قدرت وعده سپرد که از مردم هرات دفاع خواهد کرد، طرفداران مسلحش شعارهای الله اکبر سر دادند.
او گفت که امیدوار برقراری صلح واقعی است و از طالبان خواست که از راه مذاکره به جنگ پایان بخشند.
اما به گفتۀ اسماعیل خان اگر چنین نشود مردم نباید نگران باشند، چونکه او از عزت و شرفشان دفاع خواهد کرد.
اسماعیل خان ادعا کرد که صدها "مجاهد مسلح" در تمامی مناطق ولایت هرات مستقر شده اند.
طالبان مناطق وسیعی‌ای را در حومه‌های شهر هرات اداره می‌کنند.
بسیاری از جنگ سالاران سابق افغانستان از جمله اسماعیل خان، قوماندانان سابق مجاهدین اند که تحت حمایت غرب بوده و در دهۀ ۱۹۸۰ علیه اردوی شوروی سابق و بعداً علیه گروه طالبان جنگیدند.
اسماعیل خان حکومت افغانستان را "بی‌لیاقت" خواند و هشدار داد که اگر بخواهد " مجاهدین" را خلع سلاح کند، واکنشی نشان خواهند داد که نمونه‌اش را در جنگ علیه شوروی سابق نشان داده بودند.
اظهارات اسماعیل خان چند روز پس از آن ابراز شد که ذوالفقار امید یک فعال و سیاستمدار در ۱۳ اپریل از ایجاد " جبهۀ مقاومت" در ولایت دایکندی خبر داد.
او در فیسبوکش نوشت که افراد مسلح برای آنچه که او مبارزه با بی‌عدالتی و تبعیض و نیز تامین امنیت خواند در دایکندی تجمع کرده اند.
ذوالفغار امید تصویر خود را در جمع ده‌ها فرد مسلح هم در فیسبوکش نشر کرد.
او در مصاحبه با رادیو آزادی گفت که از تلاش‌های صلح با طالبان حمایت می‌کند، اما افزود که سرنوشت گفت‌و‌گوها نا روشن است.
دشت برچی محله‌ای عمدتاً هزاره نشین در کابل، گواه حملات وحشتناک طالبان و جنگجویان وابسته به گروه داعش بوده که در سال‌های اخیر جان صدها نفر را گرفته.
سربازان، افسران پولیس و حتی غیرنظامیان لباس شخصی‌ای مسلح که از سوی دولت پول می‌گیرند و آموزش می‌بینند در دشت برچی کابل گزمه می‌کنند.
این در حالی است که باشندگان این منطقه تقاضا کرده اند که مسئولیت امنیت خود را خودشان به عهده می‌گیرند.
انفجار در منطقه دشت برچی کابل 27 October 2020
در بیرون از شهر کابل، شورشیان مسلح، هزاره هایی غیرنظامی را ربوده و به قتل رسانده اند و با یورش به مناطق‌شان آنان را مجبور به فرار کرده اند.
طالبان در دوران حکومت خود در اواخر دهۀ نود میلادی، هزاره‌ها را وحشت زده کردند، آنها را مورد قتل‌های هدفمند قرار دادند، چیزی که گروه‌های حقوق بشری تلاش برای پاکسازی قومی نام داده اند.
در حال حاضر، در ولایت میدان وردک یک قوماندان محلی هزاره به نام عبدالغنی علیپور از چند ماه با نیروهای امنیتی و دفاعی افغان درگیر است.
عبدالغنی علیپور
افراد وابسته به علیپور در ماه جنوری امسال برسر کنترل ولسوالی حصۀ اول بهسود در ولایت میدان وردک با نیروهای افغان جنگیدند.
بهسود از پایگاه‌های نیرومند علیپور خوانده می‌شود.
زمانی که حکومت افغانستان قوماندان امنیۀ جدید را در بهسود گماشت، مردم محلی اعتراض کردند و در جریان تیراندازی نیروهای امنیتی یازده غیرنظامی کشته شدند.
در مارچ امسال یک هلیکوپتر نظامی نیروهای افغان در بهسود سرنگون شد که در آن نُه پرسنل امنیتی کشته شدند.
در ابتدا علیپور مسئولیت رویداد را پذیرفت و سپس حکومت تلاش‌ها برای بازداشت او را شدت بخشید، اما او تا هنوز بازداشت نشده.
دولت افغانستان، گروه ۳۰۰ نفری قوماندان علیپور را به فعالیت‌های جنایتکارانه از جمله اخاذی به بهانۀ جنگ با طالبان متهم کرده.
علیپور مشهور به قوماندان شمشیر گفته که او فقط از هزاره‌ها در برابر طالبان دفاع می کند.
با وجود اتهامات بر علیپور، او از حمایت رهبران هزاره برخوردار است. او در بین هزاره‌ها محبوبیت دارد.
شریفه احمدی می‌گوید که شوهرش فعال جامعه مدنی بود.
او افزود طالبان در سپتمبر ۲۰۱۸ موتر حامل شوهرش را در مسیر شاهراه جلریز میدان وردک توقف دادند و سپس او را تیرباران کردند.
اکنون شریفه می‌گوید، سال هاست که شاهد کشتار عزیزان‌شان از سوی طالبان اند.
به باور او علیپور کسی است که در برابر هراس افگنان ایستاده و از مردمش دفاع می‌کند.
از سوی دیگر گلبدین حکمیتار، از معروف‌ترین جنگ سالاران سابق افغانستان در ماه‌های اخیر چندین تجمعی اعتراضی را در کابل برگزار کرده است.
صدها طرفدار او به جاده‌های کابل برآمده و خواستار استعفای دولت و ایجاد حکومت موقت برای نظارات بر روند صلح شدند.
طرفداران مسلح حکمتیار همچنان در ولایت‌های افغانستان تجمع کردند، صدها مرد مسلح در ۱۳ اپریل در ولایت شمال شرقی بدخشان به حمایت از او گردهم آمدند.
حزب حکمیتار ادعا کرده که در غیاب نیروهای دولتی، مبارزان مسلح این حزب توانستند ولسوالی بهارک بدخشان را در برابر حملات جنگجویان طالب نگهدارند.
گلبدین حکمتیار در ۲۰۱۶ توافق جنجال برانگیز صلح را با دولت امضا کرد، پس از آن حکمیتار ۷۲ ساله رهبری حزب اسلامی را از کابل پایتخت افغانستان به پیش می‌برد.
ظهور طرفداران مسلح حکمتیار این نگرانی را برانگیخته که اگر روند صلح به نفع او به پیش نرود، ممکن است که حزب او به خشونت متوسل شود.
عادل عدیلی از شبکه تحلیلگران افغانستان می‌گوید، دلایلی مختلفی وجود دارد که باعث افزایش و ظهور مجدد شبه نظامیان قومی شده.
به گفتۀ او برخی از مردم بر این باورند که اگر روند صلح از هم بپاشد و دولت سقوط کند، این چهره‌های قدرتمند مسلح آنان را حفظ خواهند کرد.
در اوایل حضور نیروهای امریکایی در افغانستان، واشنگتن میلیون‌ها دالر را برسر برنامۀ خلع سلاح و ادغام مجدد جنگ سالاران سابق افغانستان مصرف کرد.
اما یک دهه بعد واشنگتن تغییر مسیر داد و بسیاری از همان افراد را دوباره منجسم ساخت و مسلح کرد.
پولیس محلی در ولایت هلمند March 7, 2019
افردا مسلح تحت حمایت دولت زیر نام پولیس محلی برای نگهداری امنیت در قریه‌های دور افتاده در سراسر افغانستان گماشته شدند.
فعالیت این نیروها در برخی موارد موثر توصیف شد، اما در موارد دیگر به نقض حقوق بشر متهم شدند.
از لحاظ نظری، نیروهای محلی باید تحت فرماندهی امنیت ملی افغانستان فعالیت می‌کردند، اما در حقیقت بسیاری از آنها تحت فرماندهی قوماندانان ارشد پیشین درآمدند.
بودیجه تمویل نیروهای محلی در سپتمبر ۲۰۲۰ پایان یافت. انتظار می‌رود که بخشی از این نیروها منحل شوند و برخی هم در نیروهای پولیس و اردوی ملی افغانستان گنجانده خواهند شد.
ناظران می‌گویند، بزرگترین نگرانی در مورد ادغام نیروهای محلی با نیروهای امنیتی و دفاعی افغان این است که مبادا در میان آنها چند دستگی به وجود آید، چند دستگی که می‌تواند منجر به فروپاشی این نیروها شود همانطوریکه در اوایل دهه نود شده بود.
ظهور نیروهای مسلح قومی به جنگ نیابتی در منطقه دامن زد و کشورهای همسایه گروه‌های مختلفی را در افغانستان تسلیح و تمویل کردند.
رحمت‌الله امیری یک تحلیلگر سیاسی مستقر در کابل می‌گوید که نیروهای محلی تحت حمایت دولت می‌توانند برای مدت کوتاهی جلو پیشروی طالبان را بگیرند، اما به باور او، این نیروها در آینده ممکن به یک درد سر به حکومت مبدل شوند زیرا به گفتۀ امیری احتمال آن می‌رود که بعدآً از این نیروها به عناصر مخرب بگونۀ استفاده خواهند کرد که در گذشته هم تجربه آن در افغانستان وجود دارد و در این صورت آنها با نقض حقوق بشری می‌توانند مشروعیت دولت را زیر سؤال ببرند.