امروز هشتم سپتمبر برابر با روز جهانی سوادآموزی است. شماری از افراد محروم از آموزش در افغانستان می‌گویند که نداشتن سواد زندگی‌شان را با مشکلات مختلف روبه‌رو کرده است.
اما زنان تحصیل‌کرده و باسواد می‌گویند از برکت سواد به قلعه‌های بلند موفقیت رسیده‌اند.
در این حال، شماری از دخترانی که از رفتن به مکتب و پوهنتون از سوی طالبان محروم شده‌اند، می‌گویند از کاروان علم و دانش عقب مانده‌اند و آرزوی بازشدن مکاتب و پوهنتون‌ها را دارند.
گلدسته، باشندهٔ شهر کابل که مادر سه فرزند است، می‌گوید به دلیل مخالفت مادر و پدرش که مخالف رفتن او به مکتب بودند، از نعمت سواد محروم مانده است.
او به رادیو آزادی گفت که نداشتن سواد مشکلات زیادی را در زندگی‌اش بار آورده و او حتی نمی‌تواند مشکلات روزمره خود را حل کند:
"پدر و مادرم ما را اجازه نمی‌دادند که مکتب برویم. می‌گفتند مکتب چه فایده دارد؟ وقتی که من درس نخواندم، همرای اولادهایم کمک کرده نمی‌توانم. لوحه را خوانده نمی‌توانم. پیش داکتر می‌روم رنج می‌برم. اگر یک‌جا را کسی آدرس بدهد، من پیدا کرده نمی‌توانم. کور استم، بیسوادی زیاد مشکلات دارد."
طالبان پس از بازگشت که خود به افغانستان آموزش زنان را منع کردند.
اما برخی از زنان باسواد و تحصیل‌کرده می‌گویند از زندگی‌شان راضی‌اند و از برکت علم و دانش در اجتماع موثریت دارند.
محبوبه همنوا، باشندهٔ ولایت بلخ، یکی از آن‌ها می‌گوید که از برکت داشتن سواد توانسته یک شرکت تجارتی ایجاد و با شماری از زنان دیگر هم کمک کند:
"با همان سواد و طرز فکری که داشتم توانستم به بلندی‌ها برسم و امروز خودکفا هم استم. به خودم، مردم و جامعهٔ خود همکاری می‌کنم. خودم را هم از بدبختی و تنگ‌دستی کشیدم و چندین خانم دیگر هم در کنارم کار می‌کنند. این همه از برکت تحصیلم بود که توانستم برای خود یک شرکت باز کنم."
این روز در حالی فرا رسیده که دروازه‌های آموزش در افغانستان از سه سال به این‌سو از سوی طالبان به‌روی دختران بالاتر از صنف ششم بسته شده است و دختران از رفتن به پوهنتون‌ها هم منع شده‌اند.
کبرا حیدری، متعلم صنف یازدهم و محروم از آموزش، باشندهٔ شهر کابل، به رادیو آزادی گفت که می‌خواهد دروازه‌های مکتب به‌روی‌شان باز شود و به آرزوهایی که دارد برسد:
"هر انسان حق دارد که علم را فرا بگیرد. من خودم متأسفانه نمی‌توانم به علم و دانش خود ادامه بدهم، بخاطری که دروازه‌های مکاتب بسته است و به آن چیزی که آرزو داریم نمی‌توانیم برسیم. من از حکومت فعلی تقاضا دارم که دروازه‌های مکتب را به‌روی ما باز کند تا به آرزوهای خود برسیم."
یک بانوی دیگر، باشندهٔ ولایت ننگرهار که نخواست نام‌اش در گزارش ذکر شود، می‌گوید محصل سال سوم پوهنحی انجینیری بود، اما با بسته شدن دروازه‌های پوهنتون تحصیلات‌اش نیمه‌تمام باقی ماند:
"درس‌های من در سمستر ششم پوهنحی انجینیری با آمدن طالبان متوقف شد. در زندگی با مشکلات زیاد روبه‌رو هستم. درس‌های من که نیمه‌تمام باقی ماند، زیاد ناراحت استم. اگر یک زن سواد را فرا گیرد، می‌تواند تمام خانواده را با سواد سازد و فرزندان و نسل آینده‌اش تعلیم‌یافته می‌باشند."
بیشتر در این باره:
دختران بازمانده از تحصیل در بدخشان، رستورانت ویژهٔ بانوان را تاسیس کرده اندامیرخان متقی: از کشور های جهان میخواهیم با ما تعامل داشته باشند؛ فعالان زن: باید فشار ها بر طالبان افزایش یابدوضعیت نا به هنجار زنان و دختران در افغانستان؛ نماینده امریکا و یک مقام امارات متحده به بهبود وضعیت تاکید کردندبرخی دختران محروم از آموزش در بدخشان، فعالیت های تجارتی را آغاز کرده اندعلمای دارالعلوم هرات سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان را در رابطه به آموزش دختران، به مناظره فراخواندنددختران افغان: از سخنان وزیر تحصیلات عالی طالبان دربارۀ تحصیل دختران ناامید شدیمطالبان در ولایت خوست: آموزش برای دختران بالاتر از صنف ششم از طریق رسانه‌ها نیز ممنوع استتعلیق بورسیه‌های تحصیلی « چیونینگ» بریتانیا برای افغانستان؛ جوانان افغان نگران این اقدام اندیونسکو سه هفته قبل گفته بود که طالبان با محروم کردن ۱.۴ میلیون دختر از آموزش، دستاوردهای دو دههٔ افغانستان در عرصهٔ معارف را از بین برده و آیندهٔ یک نسل را به خطر انداخته است.
گفتنی است که پیش از این نیز یک رقم چشمگیر از زنان و مردان افغان به دلیل مشکلات اقتصادی، جنگ، بیجاشدن‌های داخلی، مهاجرت و برخی مشکلات دیگر بی‌سواد مانده‌اند.
بر بنیاد آمار ارائه‌شده از سوی وزارت معارف جمهوری مخلوع افغانستان در سال ۲۰۱۹، ده میلیون نفر از جمعیت افغانستان که بالاتر از ۱۵ سال سن دارند، از زنان و مردان سواد خواندن و نوشتن را ندارند و در آن زمان گفته شده بود که به دلیل مشکلات مختلف، سالانه بر تعداد این افراد افزوده می‌شود.
سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) به مناسبت هشتم سپتمبر، روز جهانی سوادآموزی، در صفحهٔ ایکس (تویتر سابق) خود نوشته که سواد می‌تواند درک متقابل، انسجام اجتماعی و صلح را ارتقا دهد.
این سازمان از جهانیان خواسته تا با استفاده از قدرت سواد برای داشتن جهان فراگیرتر، به مأموریت خود برای دسترسی به سواد برای همه در همه‌جا بپیوندند.
روز جهانی سوادآموزی توسط یونسکو مشخص شده و از سال ۱۹۶۷ به این‌سو در سراسر جهان به هدف ابراز پشتیبانی از آموزش و پرورش، از آن بزرگداشت می‌شود.