امروز (سه شنبه ۱۳ ثور) روز جهانی آزادی مطبوعات است، اما وضع محدودیت‌ها از سوی طالبان رسانه‌های افغانستان را از آزادی که در بیست سال گذشته داشتند، ظاهراً محروم کرده است.
با حاکمیت طالبان بر افغانستان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱ رسانه‌ها و خبرنگاران این کشور بیشترین آسیب را دیدند.
بسته شدن رسانه‌ها، بی‌کاری خبرنگاران به ویژه خبرنگاران زن، زندانی شدن و خشونت در برابر آنها و مهاجر شدن رقم درشت خبرنگاران از جمله آسیب‌هایی اند که در بیش از هشت ماه حاکمیت طالبان بر پیکر آزادی بیان نوپای افغانستان وارد شده است.
ایجاد محدودیت بر فعالیت رسانه‌ها و زندانی شدن خبرنگاران مواردی اند که نگرانی خبرنگاران، سازمان‌های جهانی و نهادهای حامی خبرنگاران را به همراه داشته است.
زاهد صمدزی، خبرنگاری است که از سال ۲۰۰۹ تا ۴ ماه پیش مصروف کار در رسانه‌های مختلف بوده است.
او می‌گوید که اخیراً با یک رسانهٔ پاکستانی به نام ۹۲ کار می‌کرد و نزدیک به چهار ماه پیش حین پوشش یک نشست از سوی طالبان زندانی شد.
آقای صمدزی می‌گوید که پس از سپری کردن یک شبانه روز در زندان آزاد شد، اما اجازهٔ فعالیت در رسانه‌ها را از دست داد: "به دلایل مختلف طالبان مرا ممنوع قرار داده و گفته دیگر نمی‌توانی کار کنی."
اما طالبان در این مورد اظهار نظر نکردند.
من خبرنگار بودم شغل بسیار خوب داشتم، ولی فعلاً با پنج خواهرم لباس می‌دوزم
یک خبرنگار زن که به دلیل تهدیدات امنیتی نمی‌خواهد نامش در گزارش ذکر شود، می‌گوید، پس از حاکمیت طالبان دیگر نتواست به کارش ادامه دهد.
او که اکنون به جای قلم و دیگر وسایل خبرنگاری سوزن را در دست گرفته و دست‌دوزی می‌کند، نگران است که مبادا طالبان روزی زنان را حتی اجازهٔ بیرون شدن از خانه را ندهد: "ما وظیفهٔ خود را از دست دادیم، من خبرنگار بودم شغل بسیار خوب داشتم، ولی فعلاً با پنج خواهرم لباس می‌دوزم و آنرا بیرون می‌بریم به فروش می‌رسانیم، این خودش بزرگترین خطر است که اگر یک روزی امارت به طور کلی بانوان را از بیرون رفتن منع کند، چیزی به خوردن پیدا نخواهد شد."
طالبان در آغاز حاکمیت‌شان به کارمندان زن در تلویزیون ملی نیز اجازهٔ داخل شدن را ندادند و اکنون نیز هیچ خبرنگار زن در این رسانه ظاهر نشده است.
طالبان بارها ادعا کردند که زنان خبرنگار با رعایت حجاب شریعی و در چوکات شریعت اسلامی اجازۀ کار در رسانه‌ها را دارند.
با این حال مطیع الله سرور، خبرنگار آزاد در افغانستان خواستار یک چارچوب منظم برای فعالیت رسانه‌ها و خبرنگاران از سوی حکومت طالبان است.
او گفت که با گذشت حدود هشت ماه از حکومت طالبان تا حال یک چوکات مشخص برای رسانه‌ها و خبرنگاران ساخته نشده که آنها مطابق آن بتوانند خود را عیار بسازند و مطابق همان کارهای خود را تنظیم کنند.
او گفت: "اگر وضعیت به همین منوال گنگ ادامه یابد، مشکلات و چالش‌ها در برابر رسانه‌ها بیشتر می‌شود."
- دستور امر به معروف و نهی از منکر به رسانه ها
در عین حال، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در ماه عقرب در یک دستور هشت ماده‌یی از رسانه‌ها خواست، تا برنامه‌های کمیدی را که در آن به کسی توهین شود، فیلم‌های داخلی و خارجی را که خلاف شریعت اسلامی و سریال‌های که در آن نقش پیامبران باشد نشر نکنند.
در دستور هشت ماده‌ای همچنان گفته شده بود که خبرنگاران زن باید حجاب اسلامی را رعایت کنند و برنامه‌های تمثیلی هم که زنان در آن نقش داشته باشند، نشر نشوند.
بیشتر در این باره: طالبان: دستورالعمل جدید آزادی بیان را محدود نمیکنداین دستورات با واکنش‌های زیادی در آن زمان مواجه شد و نهادهای حامی رسانه‌ها گفتند که با عملی شدن این دستورات حتی بیشتر تلویزیون‌ها که مواد نشراتی آنها فیلم‌ها و سریال‌ها است چیزی برای نشرات نخواهند داشت.
اما طالبان در پاسخ به این واکنش‌ها گفتند، این دستورها تنها جنبۀ سفارشی دارند و الزامیت عملی شدن را ندارند.
اما چندی پس از آن طالبان نشر سریال‌های خارجی را در تلویزیون طلوع منع کردند.
هم زمان با این طالبان نشرات برنامه‌های خبری تلویزیون‌های بی‌بی سی و صدای امریکا را که از طریق تلویزیون‌های محلی به نشر می‌رسید، منع کرد.
طالبان در این مورد به خبرگزاری "دی پی آی" جرمنی گفته بودند که برنامه‌های تلویزیون صدای امریکا با پالیسی آنها در افغانستان مغایرت دارد.
- بازداشت و زندانی شدن شماری از خبرنگاران و فعالان مدنی
در همین حال بستگان خالد قادری خبرنگار، فعال مدنی و نویسنده در هرات می‌گویند که طالبان او را به یک سال زندان محکوم کرده اند.
یکی از نزدیکان خالد قادری که به دلیل حساسیت موضوع نمی‌خواهد نامش در گزارش ذکر شود در یک پیام صوتی به رادیو آزادی گفت، طالبان او را به اتهام تخریب نظام و جاسوسی برای خارجی‌ها زندانی کردند.
بیشتر در این باره: سه منتقد حکومت طالبان در هرات به زندان محکوم شدندطالبان به پرسش‌های رادیو آزادی در این مورد پاسخ ندادند.
با این حال، اکبر انصاری، تصویربردار تلویزیون رهنورد در بلخ از سوی استخبارات طالبان بازداشت شده که از سرنوشت او هنوز خبری نیست.
مسئولان امنیتی حکومت طالبان به پرسش‌های رادیو آزادی در پیوند به بازداشت این دو خبرنگار پاسخ ندادند.
- واکنش‌ها به وضع محدودیت بر رسانه ها و خبرنگاران
محدودیت در برابر رسانه‌ها و خبرنگاران سبب نگرانی سازمان‌های جهانی نیز شده است.
گزارشگران بدون مرز: فضای کاری برای خبرنگاران در سال ۲۰۲۲ تنگ‌تر شده است
سازمان گزارشگران بدون مرز وضعیت آزادی بیان در افغانستان را نگران کننده دانسته و می‌گوید طالبان قانون رسانه‌ها را نقض کرده اند.
این سازمان چندی پیش در نامه‌ای به گزارشگر ویژۀ بخش حقوق بشر ملل متحد برای افغانستان نوشته است که فضای کاری برای خبرنگاران در سال ۲۰۲۲ تنگ‌تر شده است و میزان آزار و اذیت خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها نیز بالا رفته است.
اما طالبان بارها گفته اند که از سوی حکومت آنها هیچ تهدیدی متوجه خبرنگاران افغانستان نیست و قانون قبلی رسانه‌ها هم قابل اجرا است.
آرشیف- شماری از خبرنگاران حین پوشش یک کنفرانس خبری در کابل
دفتر هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) هم چندی پیش از طالبان خواست که ترساندن خبرنگاران و رسانه‌ها را متوقف کنند.
همچنان چندی پس از آن مته نودسن، معاون دفتر هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان، "یوناما" بر حمایت این سازمان از رسانه‌ها و ژورنالیستان در این کشور تاکید کرد.
رینا امیری، نماینده ویژۀ وزارت خارجۀ امریکا در امور زنان و حقوق بشر افغانستان نیز چندی پیش رسانه‌های آزاد را دست آورد ۲۰ سال گذشته در افغانستان دانسته و تأکید کرد که رسانه‌ها باید بدون کدام ترس فعالیت داشته باشند.
دیدبان حقوق بشر نیز با ابراز نگرانی از وضع محدودیت در برابر رسانه ها در افغانستان گفته است که طالبان در پی خفه کردن صداهای انتقادی اند.
بیشتر در این باره: دیدبان حقوق بشر: طالبان در پی خفه کردن صداهای انتقادی اندبا این حال ظریف کریمی، رئیس نهاد حمایت‌کنندۀ رسانه‌های آزاد افغانستان (نی) می‌گوید، مشکلات در برابر رسانه‌های این کشور همه روزه در حال افزایش است: "روز جهانی آزادی مطبوعات به معنی این است که رسانه‌ها پیشرفت و ترقی را در کار رسانه‌ای خود شاهد باشند، اما متاسفانه ما در افغانستان شاهد افزوده شدن مشکلات رسانه‌ها هستیم و توقع داریم تا جامعهٔ جهانی و حکومت افغانستان به خاطر جلوگیری از هم‌پاشی و فروپاشی رسانه‌ها اقدام کنند."
در عین حال، حجت‌الله مجددی رئیس اجرایی انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان در صحبت با رادیو آزادی خواستار ایجاد یک کمیسیون رسیدگی به مشکلات خبرنگاران شد: "راه حل این ایجاد کمیتهٔ کمیسیون رسیدگی به تخلفات رسانه‌یی است، تا به مشکلات خبرنگاران رسیدگی کنند، هر مشکلی که پیش می‌آید نهادهای مختلف می‌توانند به این کمیسیون مراجعه کنند."
هرچند سخنگویان طالبان به تازگی به پرسش‌های رادیو آزادی در این مورد پاسخ ندادند، اما پیش از این بارها گفته اند که متعهد به آزادی بیان هستند و رسانه‌ها نیز باید مطابق به اصول و قوانین حکومت فعالیت داشته باشند.
آرشیف- شماری از خبرنگاران افغان
بر اساس آخرین آمار انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان، تا کنون ۹۶ خبرنگار از سوی طالبان بازداشت شده اند که ۲۴ تن آنان ادعای لت و کوب را کرده اند.
پس از حاکمیت طالبان بر افغانستان نجمه صافی و علی رضا احمدی، دو تن از خبرنگاران در انفجار میدان هوایی کابل جان باختند.
در کنار این بر اساس بررسی‌های این نهاد پس از حاکمیت طالبان از میان ۱۰۴۷۹ خبرنگار در افغانستان ۵۹۲۸ خبرنگار کارهای شان را از دست داده اند.
در یک سنجش دیگر این فدراسیون که در هماهنگی با سازمان خبرنگاران بدون مرز انجام شده است، پس از حاکمیت طالبان در افغانستان از میان ۵۷۸ رسانه فعالیت ۲۲۹ رسانه متوقف شده است.