امروز ۲۶ سرطان برابر است با چهل و ششمین سالروز کودتای سردار محمد داوود در برابر حکومت شاهی محمد ظاهرشاه.
سردار محمد داوود در این روز با سرنگونی نظام شاهی افغانستان، نظام جمهوری را بنیاد نهاد و خودش به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور کشور قدرت را به‌دست گرفت.
مردم و تاریخ دانان در مورد چه‌گونه‌گی این روز و تاثیرگذاری آن در روزگار پس از ۲۶ سرطان در افغانستان دیدگاه‌های گونه‌گون دارند.
میرزا محمد شصت ساله که روزگار قامت‌اش را خمیده است؛ اما روز۲۶سرطان سال ۱۳۵۲هجری شمسی را هنوزهم خوب به یاد دارد.
روزی تاریخی‌ای که درب فصل تازه‌یی را در افغانستان باز کرد.
میرزا محمد که در آن زمان صنف هفت مکتب بود روز کودتای سردار محمد داوود را چنین به یاد می‌آورد: "ما در رادیو شنیدیم که گلیم خاندان نادرخان جمع شد، گفتیم که این چه گپ شد؟ گفتند که سردار محمد داوود رئیس‌جمهور شد؛ اما وقتی ما در شهرآمدیم نه کدام جنگ شده بود نه کدام گپ دیگر."
چهل و شش سال بعدش در همین روز، هنگامی که محمد ظاهرشاه به‌سفری در ایتالیا بسر می‌برد، پسر کاکایش سردار محمد داوود در برابر نظام شاهی کودتا کرد و نظام ریاستی را در افغانستان بنیاد نهاد.
اما آرامش و آسایش حکومت محمد ظاهرشاه هنوزهم بخش بزرگی از کتاب خاطرات مردمان آن زمان را می‌سازند. باشنده‌های کابل سرنگونی نظام شاهی را آخرین روز آرامش افغانستان می‌دانند.
باز هم میرزا محمد گفت: "در وقت محمد ظاهرشاه امنیتی که در افغانستان بود در هیچ جای دنیا نبود؛ اما از وقتی که سردار محمد داوود کودتا کرد افغانستان با خونریزی روبرو است."
صالح محمد که شب و روزش را با درآمد اندکی از غرفه سگرت فروشی اش سپری می‌کند، از طرفداران طرز حکومت سردار محمد داوود است.
وی می‌گوید: " از وقت ظاهرشاه کرده کودتای داوود خان بسیار خوب بود این‌که چند سال محدود بود داوود خان بسیار پادشاهی خوب کرد که تا امروز آن گونه حکومت هیچ کسی نکرده است در فکر پیشرفت کشور بود."
اما چرا داوود خان خواست در برابر حکومت محمد ظاهرشاه کودتا کند؟
تاریخ دانان افغان نیز در این باره قضاوت‌های متفاوتی دارند.
برخی باور دارند که داوود خان برای پیشرفت کشور دست به این کودتا زد.
استاد حبیب الله رفیع یکی از تاریخ شناسان افغان در مورد هدف کودتای داوود خان به رادیو آزادی چنین می‌گوید: "او بخاطر خدمت به کشور دست به کودتا زد و کودتای سفید کرده و بعداً برنامه‌های ترقی کشور را آغاز کرد و آرزو داشت که برای ملت کارهایی را انجام بدهد که سبب پیشرفت کشور گردد."
اما اسدالله پرفیض تاریخ‌دان و عضو بخش تاریخ واتنوگرافی اکادمی علوم افغانستان برخلاف دیدگاه استاد حبیب الله رفیع کودتای سردار محمد داوود را سرآغاز نابسامانی ها در افغانستان می‌داند.
وی می‌گوید: "پیامدهای منفی این کودتا این بود که گروهای چپی در حکومت داوود خان راه یافته دست به کودتا هفت ثور زدند و کودتای هفت ثور سال ۱۳۵۷ سبب آن گردید که به وضعیت فعلی که ما قرار داریم روبرو شود."
سردار محمد داوود که در حدود پنج سال زمام امور کشور را به دست داشت در نتیجۀ یک کودتای دیگر با اعضای خانواده اش کشته شد که به باور تاریخ دانان کشور پس از آن روز افغانستان شاهد فراز و فرودهای زیادی بوده است و تاکنون نتوانسته است نظام قدرتمند حاکمی را برپا کند.
