سخی الرحمان، باشنده ولسوالی سپین‌غر ولایت ننگرهار و پدر سهیلا – دختر ۱۴ ساله ناشنوا – به رادیو آزادی گفت از این که به دلیل نبود مرکز آموزشی ویژه زبان اشاره، دخترش مجبور بود مانند سایر کودکان در مکتب عادی با سختی زیاد درس بخواند، اما حالا از درس بازمانده و نسبت به آینده اش سخت نگران است.
"اینجا در قریه ما مکتب عمومی است، اما استاد زبان اشاره وجود ندارد که برایش درس بدهد. حالا (دخترم) به مکتب نمی‌رود، در خانه است. مکاتب بسته است، آموزگاران زن هم وجود ندارند. مشکلات اش زیاد است. وقتی مشکلی پیش می‌آید، نه او حرف های ما را می‌فهمد و نه ما حرف های او را. فقط در غم و ناراحتی می‌مانیم، ضرورت است که مکاتب زبان اشاره و سیستم ویژه برای شان ساخته شود تا این مشکلات حل شود.»
وقتی مشکلی پیش می‌آید، نه او حرف های ما را می‌فهمد و نه ما حرف های او را. فقط در غم و ناراحتی می‌مانیم
سخی‌الرحمان افزود که علاوه بر سهیلا، یک دختر چهار ساله و سه پسر بزرگترش نیز ناشنوا هستند، اما در تمام ولسوالی شان هیچ مرکز آموزشی ویژه وجود ندارد و همه آنان از آموزش زبان اشاره محروم مانده اند.
یکی از باشندگان ولسوالی اچین ولایت ننگرهار و آموزگار مکتب که نخواست نامش در گزارش ذکر شود نیز به رادیو آزادی گفت که به دلیل همین مشکل مجبور است، در کنار شاگردان دیگر، به دختران و پسرانی که ناشنوا هستند و توانایی تکلم ندارند نیز درس بدهد: "وقتی آنها از صنف ششم بالاتر می شوند، به دلیل ممنوعیت ادامه آموزش، در خانه می‌مانند و دیگر به مکتب نمی‌آیند. در هیچ ولسوالی مراکز ویژه برای شان وجود ندارد. به همین خاطر ما برای شان درس می‌دهیم، اما نه به زبان اشاره. آنها صرف از همین محیط تلاش می‌کنند چیزی بیاموزند، اما با مشکلات فراوان مواجه اند. دختران بیشتر با مشکل روبرو می‌شوند، چون وقتی بزرگ شوند باید مسئولیت خانواده را بگیرند، اما نه کار بلد هستند و نه سواد دارند. اگر زبان اشاره یاد بگیرند شاید بتوانند مشکلات زندگی شان را حل کنند.»
این مشکل تنها مربوط به دختران نیست، بلکه پسران ناشنوا و دارای نا توانایی در تکلم هم با چالش های مشابه روبرو اند.
مردم در افغانستان، نسبت به آنان نگاه تحقیر آمیز دارد و برخی ها او را مورد تمسخر قرار می‌دهند
شاهد الله، باشنده شهر کابل و دانش آموز صنف نهم است که توانایی صحبت کردن ندارد، برادرش رحیم الله مشکلات او را در صحبت با رادیو آزادی چنین بیان کرد: "او میگوید که مردم در افغانستان، نسبت به آنان نگاه تحقیر آمیز دارد و برخی ها او را مورد تمسخر قرار می‌دهند ،او میگوید که اکثراً کرایه موتر را ندارد تا مکتب برود و گاهی هم مجبور میشود از همین سبب ده یا بیست روز غیر حاضری کند او همچنان میگوید که زمینه کار هم برایش وجود ندارد. اگرچه حالا در صنف نهم است، اما به دلیل در کیفیت آموزش حتی نمی‌تواند یک جمله درست بسازد که مردم آن را بفهمند.»
این شکایت ها در حالی مطرح می شود که سه شنبه ۲۳ سپتمبر، روز جهانی زبان های اشاره است و این روز در بسیاری از کشور های جهان تجلیل می شود.
سازمان ملل متحد می گوید روز جهانی زبان های اشاره فرصتی ویژه و نمادی از تنوع فرهنگی است که برای حفاظت از هویت زبانی و پشتیبانی از ناشنوایان و افرادی که ناتوانی در تکلم دارند، تجلیل میشود.
این سازمان گفته است که همچنان تلاش میشود که دستاوردها و چالش‌ها در این خصوص مشخص شود تا این افراد به مرحله ای برسند که در هر نقطه جهان بتوانند با زبان اشاره ارتباط برقرار کنند.
سازمان ملل متحد باور دارد که روز جهانی زبان های اشاره فرصتی برای حمایت از هویت زبانی و همچنین برای ناشنوایان و کسانی است که توانایی تکلم ندارند.
این سازمان در بیانیه اش افزوده است: «بدون حقوق زبان های اشاره، حقوق بشری معنی ندارد، همه انسان ها از لحظه تولد به طور ذاتی مستحق حقوق بشری اند.»
در سراسر جهان بیش از ۷۰ میلیون ناشنوا وجود دارد
بر اساس معلومات فدراسیون جهانی ناشنوایان (WFD)، در سراسر جهان بیش از ۷۰ میلیون ناشنوا وجود دارد که بیشتر از ۸۰ درصد آنان در کشور های در حال توسعه زندگی می کنند.
این فدراسیون میگوید که به طور مجموعی، در جهان بیش از ۳۰۰ زبان اشاره متفاوت وجود دارد.
تفاوت این زبان ها در چیست؟
سیدالرحمان، استاد زبان اشاره در ولایت کندهار، به رادیو آزادی گفت: «زبان های اشاره گرامر و لغتنامه جداگانه دارند. طوری است که یک تصویر وجود دارد، در آن اشاره می شود و زیرش کلمات مشخص می شوند. برای هر لغت حرکات متفاوت وجود دارد، بعضی لغات تنها با یک دست، بعضی با دو دست، و بعضی با دست چپ یا راست ساخته می شوند. برای این حرکات، از چهارچوب سینه تا سر استفاده می کنیم. برای افهام و تفهیم تمام تمرکز ما بر حرکات دست ها و اشارات است.»
سازمان ملل متحد تأکید کرده است که زبان های اشاره کاملاً زبان های طبیعی و پیشرفته اند که از نظر ساختار با زبان های شفاهی فرق دارند.
برای هر لغت حرکات متفاوت وجود دارد، بعضی لغات تنها با یک دست، بعضی با دو دست، و بعضی با دست چپ یا راست ساخته می شوند
این سازمان می گوید یک زبان اشاره بین المللی هم وجود دارد که توسط ناشنوایان در نشست های جهانی و در سفرها و معاشرت های غیررسمی استفاده می شود.
ملل متحد تأکید کرده که کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، زبان های اشاره را به رسمیت می‌شناسد و کشور های عضو این کنوانسیون باید زمینه آموزش زبان های اشاره را فراهم کرده و هویت زبانی ناشنوایان را تقویت کند.
این همان تقاضای است که برخی فعالان حقوق معلولان افغان نیز آن را مطرح می کنند.
مرضیه، یک فعال حقوق معلولین ، به رادیو آزادی گفت: "این که در افغانستان دختران بالاتر از صنف ششم نمی‌توانند آموزش ببینند، وضعیت دختران ناشنوا را بیشتر آسیب پذیر کرده است. آنها یک قشر خاص اند که مانند سایر دختران نمی‌توانند آموزش آنلاین بگیرند و بدون زبان اشاره نمی توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. بنابر این، آنها از فرصت های که سایر دختران دارند محروم می شوند. آنان به آموزش ویژه نیاز دارند. همچنین پس از آمدن طالبان، برای مردان ناشنوا دارای مشکل شنوایی نیز نبود مراکز آموزشی و فرصت کافی، واقعاً فاجعه بار شده است.»
بانو مرضیه خواستار آن شد که جامعه جهانی هرچه زودتر به وضعیت معلولین افغان، به ویژه ناشنوایان و کسانی که توانایی صحبت کردن ندارند، توجه کند و امکانات ابتدایی زندگی از جمله آموزش را برای آنان فراهم سازد، در غیر این صورت، به گفته او، آنان احتمالا به بیماری های روانی دچار خواهند شد.
منصور احمد حمزه، سخنگوی وزارت معارف حکومت طالبان، سمیع الله ابراهیمی، سخنگوی وزارت کار و امور اجتماعی، شهدا و معلولین طالبان و ذبیح الله مجاهد سخنگوی حکومت آنان به پرسش های رادیو آزادی در مورد خواسته ها و نگرانی های یادشده پاسخ ندادند.
مجمع عمومی سازمان ملل در ۱۹ دسمبر ۲۰۱۷ برای نخستین بار روز جهانی زبان های اشاره را تصویب کرد و سپس ۲۳ سپتمبر را به این نام نامگذاری کرد تا اهمیت زبان اشاره در درک کامل حقوق بشری ناشنوایان و کسانی که توانایی صحبت کردن ندارند، روشن شود.