امریکا در سال ۲۰۰۱ میلادی در همین روز حملات هوایی را بر افغانستان آغاز کرد، که در نتیجه آن نخستین دورهٔ حاکمیت طالبان پایان یافت.
شماری از شهروندان افغانستان، سیاست مداران پیشین و آگاهان امور، این حمله را زمینه ساز آغاز فصل تازه ای از پیشرفت برای نسل نو افغانستان می دانند، اما شماری دیگر و نیز طالبان، آن را یکی از روز های تاریک در تاریخ این کشور توصیف می کنند.
«در دوران نخست حکومت طالبان من در صنف سوم بودم، تمام مکتب ها بسته بود، کار بسیار محدود و آزادی بیان و اندیشه وجود نداشت، جامعه در ترس و وحشت زندگی می کرد.»
وقتی حکومت طالبان سقوط کرد، زندگی آهسته آهسته تغییر کرد.
یک باشندۀ ۳۴ سالۀ ولایت ننگرهار می گوید یک شبه زندگی خانواده او و مردم قریه اش چنان تغییر کرد که هرگز تصورش را هم نمی کردند.
همان شبی که به گفته او نیروهای امریکایی بر افغانستان حمله کردند.
او که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش در گزارش ذکر شود، به رادیو آزادی گفت:
«در سال ۲۰۰۱، زمانی که امریکا حمله کرد، من همین جا بودم، شب حمله را هرگز فراموش نمی کنم، صدای بم ها می آمد و ما در اتاق های تاریک پنهان شده بودیم، اما وقتی حکومت طالبان سقوط کرد، زندگی آهسته آهسته تغییر کرد، پوهنتون ها دوباره باز شدند، کار پیدا شد، من هم به درسم ادامه دادم، امیدوار به زندگی شدیم، پس از پایان تحصیل، در یک موسسه بین المللی در بخش صحت کودکان کار می کردم.»
این جوان می گوید در بیست سال پس از آن روز مهم ترین دستاورد هایش، تحصیلات عالی و احساس آزادی اندیشه بود و به گفته او با وجود چالش ها و ناامنی ها، بیشتر امور زندگی شان به خوبی پیش می رفت.
امریکا در ۷ اکتوبر سال ۲۰۰۱ میلادی، که در افغانستان ۸ اکتوبر بود، بر این کشور حمله کرد که در نتیجه آن، نخستین دوره حکومت طالبان سقوط کرد.
شماری از افغان ها ، از جمله سیاستمداران پیشین، کارشناسان، زنان و همچنین مقام های پیشین و کنونی حکومت طالبان، در مورد این تحولات دیدگاه های متفاوتی دارند.
محمد عمر داوودزی، وزیر پیشین امور داخله در نظام جمهوری مخلوع به رهبری محمد اشرف غنی، می گوید در سال ۲۰۰۱ میلادی در نشست بن در مورد افغانستان، به حیث مقام ارشد سازمان ملل متحد در سطح کشور اشتراک داشت و در ایجاد نظام بدیل برای نخستین حکومت طالبان نقش مؤثری ایفا کرد.
آقای داوودزی در صحبت با رادیو آزادی، دستاورد های بیست سال حاکمیت نظام جمهوری را پس از حمله امریکا چنین توصیف کرده است:
«این بیست سال حضور امریکا در افغانستان دو بُعد داشت؛ نخست این که در این مدت کمک های بسیار زیادی صورت گرفت، دوم، دولت افغانستان که در بیست سال گذشته هم از نظر فزیکی و هم از نظر معنوی کاملاً ویران شده بود، دوباره بازسازی شد، یک و نیم میلیون جوان تحصیلات عالی انجام دادند، افغانستان جایگاه جهانی پیدا کرد، دیپلماسی و پاسپورت آن عزت یافت، اما در بُعد دوم، جنگ ها نیز ادامه داشت و هم امریکا و هم کشورهای منطقه سیاست های دوگانه را دنبال کردند.»
اما حکومت طالبان، حمله امریکا بر افغانستان را «روز سیاه» در تاریخ این کشور خوانده است.
همچنین سید اکبر آغا، رئیس پیشین شورای راه نجات افغانستان و از مقام های دوره نخست حکومت طالبان، حمله امریکا و بیست سال حضور آن در این کشور را اشغال، مداخله در سیاست داخلی و خارجی افغانستان و حتی دوره ای ناکام توصیف می کند.
آقای اکبر آغا اما تأکید می کند که طالبان باید از گذشته های تلخ و جنگ ها عبرت بگیرند، حقوق مردم را تامین کنند و به آنان در حکومت سهم بدهند:
«آنان (امریکا) برای اشغال آمده بودند، این بیست سال گذشته حکومت از افغان ها نبود، بلکه از آنان بود و سیاست داخلی ما قربانی سیاست های خارجی یا بیگانگان شده بود، پس این بیست سال، دوره ای ناکام بود، طالبان باید از تجربیات و دوره های گذشته عبرت بگیرند، زیرا ثبات افغانستان تنها با تأمین حقوق مردم استوار می شود.»
طالبان نه تنها اینکه از تاریخ گذشته درس نگرفتند و از فساد جلوگیری نکردند، بلکه فساد را بیشتر کردند.
قابل یاد آوریست که حکومت طالبان بیست سال پس از سقوط حاکمیت نخست خود، در ماه اگست سال ۲۰۲۱ میلادی و پس از امضای توافقنامه دوحه با امریکا، بار دیگر به قدرت بازگشت و قوانین دوره نخست خود را دوباره بر افغان ها، به ویژه بر زنان، تطبیق کرده است.
شینکی کروخیل، عضو پیشین ولسی جرگه و سفیر سابق افغانستان در کانادا، وضعیت کنونی حکومت طالبان را چنین ارزیابی می کند:
«طالبان نه تنها اینکه از تاریخ گذشته درس نگرفتند و از فساد جلوگیری نکردند، بلکه فساد را بیشتر کردند. زندگی را بر مردم تلخ ساختند، دشمنی با زنان را دوباره آغاز کردند و حتی حق آموزش را از آنان گرفتند. در این وضعیت، بیشترین آسیب به زنان رسیده است، اما طالبان با این عملکرد ها به خود نیز زیان می رسانند، زیرا در سطح جهانی به رسمیت شناخته نمی شوند، کمکی با آنان صورت نمی گیرد، سرمایه گذاری وجود ندارد، سیستم بانکی فلج است و همه این ها تکرار اشتباهات گذشته آنان است.»
اما حکومت طالبان همواره ادعا کرده است که در دوران حاکمیت آنان، حقوق مردم از جمله زنان محفوظ است؛ ادعایی که اکثریت افغان ها و جامعه جهانی آن را نمی پذیرند.
شاه محمود میاخیل سرپرست پیشین وزارت دفاع در حکومت جمهوری مخلوع و آگاه امور سیاسی و امنیتی، ، می گوید هرچند حمله امریکا بر افغانستان زمینه بی ثباتی و جنگ های دوامدار را در کشور فراهم کرد، اما تأکید می کند که طالبان با اقدامات «افراطی» خود، بار دیگر زمینه مداخله کشورهای منطقه و جهان را در امور افغانستان مساعد ساخته اند:
«وضعیتی که اکنون در افغانستان جریان دارد و روز به روز بدتر می شود، خود زمینه آن را فراهم می سازد که کشور های منطقه و جهان بار دیگر به گونه ای مداخله کنند یا جنگ های نیابتی شکل گیرد، که مسئولیت آن مستقیماً بر عهده طالبان است، تا زمانی که در یک کشور حاکمیت قانون وجود نداشته باشد و به مردم در حکومت داری سهم داده نشود، ثبات نیز به وجود نخواهد آمد.»
در هفتم اکتوبر سال ۲۰۰۱ میلادی، که برابر با هشتم اکتوبر به وقت افغانستان بود، جورج دبلیو بوش، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، به این دلیل که طالبان از تسلیم کردن اسامه بن لادن، رهبر شبکه القاعده، به امریکا خودداری کردند، دستور حمله بر افغانستان و سرنگونی حکومت طالبان را صادر کرد.
ایالات متحده اسامه بن لادن را مسئول حملات یازدهم سپتمبر سال ۲۰۰۱ میلادی در امریکا که سبب مرگ حدود سه هزار غیر نظامی در امریکا شد، دانست و از طالبان خواست تا او را تحویل دهند، اما ملا محمد عمر مجاهد، رهبر وقت طالبان، تصمیم گرفت بن لادن که با او بیعت کرده بود، به امریکا تحویل داده نشود.
در هفتم اکتوبر، طیاره های بی ۵۲ امریکایی از پایگاه های نظامی امریکا به سوی افغانستان پرواز کردند و بمباران سنگین را بر سنگرهای طالبان در شمال، جنوب و دیگر بخش های کشور آغاز کردند.
پیش از آن که نیروهای امریکایی برای عملیات زمینی وارد خاک افغانستان شوند، حملات هوایی چندین هفته ادامه یافت و در نتیجه طالبان در تمامی جبهات عقب نشینی کردند و در نهایت، حکومت آنان سقوط کرد.
قابل یادآوریست که دونالد ترمپ رئیس‌جمهور امریکا در روزهای اخیر بار دیگر به طالبان هشدار داده است که پایگاه بگرام را تحویل دهند، اما طالبان می‌گویند چنین کاری را نخواهند کرد.
کارشناسانی که در گزارش با آنها صحبت شده است این هشدار ترمپ را صرفاً بخشی از سیاست داخلی او و تلاش برای ترساندن طالبان می دانند و می‌گویند که در عمل برنامه ای برای اقدام وجود ندارد.
قابل ذکر است که امریکا و متحدان پیمان ناتو در افغانستان سه هدف اساسی را دنبال می کردند: مبارزه با تروریسم، مبارزه با مواد مخدر و ملت سازی.
امام بار ها گزارش های در مورد عدم تحقق این اهداف در افغانستان منتشر شده است.
شماری از سازمان های بین المللی بارها در گزارش های خود افغانستان را به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مواد مخدر معرفی کرده اند، مقام های پیشین نظام جمهوری نیز بارها گفته اند که در افغانستان تحت حاکمیت طالبان بیش از بیست گروه تروریستی فعالیت دارند. علاوه بر این، مردم عام و شماری از کارشناسان امور، تلاش ها در زمینه ملت سازی را نیز ناکام خوانده اند.
در جریان دو دهه حضور نیروهای بین المللی به رهبری امریکا در افغانستان، بیش از ۱۵۰ هزار نفر کشته شدند، که در آن، بیش از ۳۵۰۰ تن نیروهای خارجی، بیش از ۶۶ هزار نیروهای افغان و بیش از ۵۱ هزار فرد ملکی شامل بودند.