"از یک سو فقر و تنگدستی از سوی دیگر این مریض در برابر من است." این بخشی از صحبت های یک مادر در شفاخانه میرویس قندهار است در کنار بستر کودک مریض خود نشسته، از فقر و بیچارگی گریه میکند.
این مادر رنجدیده میگوید، دخترش مبتلا به بیماری تلاسیمیا(کمبود خون) است، نیاز به تداوی دومدار و تزریق خون دارد، ولی این از توان اقتصادی آنها خارج است:
"فقط خون رایگان است. دوا، یا چیز دیگر وجود ندارد. ما این سیروم را هم قیمت خریدیم، کرایۀ موتر را هم نداریم، شوهرم در مارکیت با کراچی کار می کند."
صدها هزار مادر افغان، قصه های دردناک مشابه دارند و سکتور صحی آسیب دیده افغانستان، نمیتواند پاسخگوی نیازهای آنها باشد.
جامعه جهانی هم به دلیل بحران بشری جاری، این مشکل را درک کرده، سازمان صحی جهان با اشاره به شکننده بودن سکتور صحی در افغانستان، در گزارش سال ۲۰۲۳ گفته که ۱۴ میلیون افغان به خدمات صحی نیاز دارند، اما به دلیل عدم حمایت کامل سکتور صحی، ۸ میلیون تن از این افراد، به خدمات صحی دسترسی ندارند.
زنان در انتظار خانه یک کلینیک صحی ولایت میدان وردک
مولوی وراث شاه، باشندۀ ولسوالی برمل ولایت پکتیکا، یکی از صدها هزار افغانیست که در منطقه شان خدمات صحی وجود ندارد و بیماران خودرا به محلات دور دست انتقال می دهند:
"هیچگونه سهولت هایی صحی در این منطقه وجود ندارد، باشندگان محل بسیار فقیر هستند و به دلیل نبود امکانات صحی، اکثر اتفاق می افتد که مریض در مسیر راه می میرد."
فرار صدها تن از پرسونل صحی مسلکی از افغانستان، نگرانی ها را در مورد بدتر شدن وضعیت خدمات صحی به وجود آورده است.
یک مقام ارشد سابق وزارت صحت عامه افغانستان که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نام و صدایش نشر شود به رادیو آزادی گفت که در سه سال گذشته صدها تن از پرسونل صحی، افغانستان را ترک کرده اند و حدود ۴۰۰ تن آنها به بریتانیا رفته اند که شامل روسای ادارات و نهادهای مهم وزارت صحت عامه و متخصصان در بخشهای مختلف طبی، هستند:
"من عضویت انجمن های جراحان ستون فقرات امریکای شمالی و جراحان ستون فقرات کشورهای اروپایی را دارم "
عبدالله احمدی رئیس سابق شفاخانه وزیر محمد اکبر خان در کابل و متخصص جراحی ستون فقرات چنین ادامه می دهد:
"بعد از گذشت پنج ماه از حاکمیت دوبارۀ طالبان، شرایط بر من خیلی دشوار شد، یک بار از وزیر صحت عامه وقت گرفتم و به او گفتم که احساس ترس می کنم و هر روز در دفتر با تهدید، توهین و تحقیر مقابل می شوم، باید شرایطی مساعد شود، تا کار بتوانم. متاسفانه وزیر صحت عامه به من جواب رد داد و گفت که در دو سال پیشرو، حکومت آنها، یک حکومت نظامی خواهد بود. چون شرایط بسیار دشوار تر شد، مجبور شدم کشور را ترک کنم".
عبدالله احمدی اکنون در یکی از شفاخانه های فنلند کار می کند.
در شفاخانه ها و کلینیک های زنانه در افغانستان نیز کمبود داکتران متخصص و نرس ها به وضاحت مشاهده میشود.
یکی از داکتران متخصص دیگر افغان که اکنون در لندن زندگی می کند، به شرط اینکه نام و صدایش نشر نشود، به رادیو آزادی گفت که او فقط برای ادامۀ تحصیل دخترانش به بریتانیا رفته است.
او میگوید، اکنون خروج از افغانستان، برای کارمندان صحی آسانتر شده و هر داکتری که حتی یک ماه هم با یک نهاد خارجی کار کرده باشد، به سادگی زمینۀ خروج او از افغانستان فراهم می شود.
یکی از داکتران متخصص وزارت صحت عامۀ افغانستان که اکنون در جمهوری چک زندگی می کند، دلایل فرار پرسونل صحی از افغانستان را شرایط بد اقتصادی، موانع در برابر ادامۀ تحصیل فرزندان و تقرر افراد غیرمسلکی در پست های مسلکی عنوان می کند.
او که از افشای نامش خودداری کرده به رادیو آزادی گفت که مهاجرت داکتران فشاری زیاد را بر سکتور صحی افغانستان وارد کرده است:
"داکتران به دنبال فرصت های بهتر برای رشد و توسعۀ مهارت های حرفوی و همچنین رفاه خانواده های خود هستند و به همین دلیل تصمیم به ترک کشور خود می گیرند. این موضوع تاثیرات قابل توجه بر سیستم صحی افغانستان دارد که با کاهش داکتران مجرب، سیستم صحی تحت فشار زیاد قرار می گیرد. در نتیجه کیفیت خدمات صحی کاهش میابد. کمبود متخصصین به خصوص کادر های صحی زن در مناطق دور افتاده، منجر به طولانی شدن مدت انتظار مریضان برای دریافت خدمات صحی می شود، این وضعیت ممکن است به افزایش مرگ و میر ناشی از بیماری هایی قابل پیشگیری و کاهش کیفیت مراقبت های اولیه بیانجامد."
سازمان بین المللی حمایت از کودکان(سیف دچلدرن) در ماه می گذشته گفت که از آغاز سال میلادی ۲۰۲۴، حدود هزار کودک به دلیل بیماریهایی قابل تداوی در افغانستان، جان باخته اند.
خواستیم نظر وزارت صحت عامه طالبان را در مورد خروج متخصصین سکتور صحی از افغانستان، داشته باشیم، اما شرافت زمان سخنگوی آن وزارت، به سوالات ما پاسخ نداد.
بخش افغانستان سازمان بینالمللی مهاجرت(IOM) تعداد داکترانی را که در بیش از سه سال گذشته افغانستان را ترک کرده اند، ثبت نکرده، اما از صحبت با حدود ده داکتر و کارمند سابق وزارت صحت عامه افغانستان می توان گفت که پس از تسلط دوبارۀ طالبان بر افغانستان در اگست سال ۲۰۲۱ میلادی، صدها داکتر افغانستان را ترک کرده، به پاکستان، ایران، ترکیه و سایر کشورهای جهان رفته اند.
ندیم ضیغم، مسئول مرکز صحی"مثبت باش" در شهر اسلامآباد پایتخت پاکستان به رادیو آزادی گفت که در حدود سه سال گذشته ۸ تن داکتر با تجربه از افغانستان به پاکستان آمده و در مرکز صحی آنها به کار آغاز کرده اند.
ضیغم میگوید، شماری از این داکتران افغان متخصصان زن هستند، اما نمی خواهند که با رسانه ها صحبت کنند.
بیماران و همچنان داکتر میگویند که در جریان سه سال گذشته امکانات و وسایل مورد نیاز در کلینیک ها و شفاخانه ها کاهش یافته است.
دلایل اصلی خروج پرسونل سکتور صحی به این تعداد چشمگیر از افغانستان چیست؟
صفا حسنی داکتر روانشناس افغان در جرمنی به این سوال، چنین پاسخ میدهد:
"یکی از دلایل عمده موضوع آموزش است. اشخاص مسلکی می خواهند که فرزندان شان تحصیل کنند و به خاطر آموزش آنها به خارج می روند، این یک حقیقت مسلم است. اگر چه شاید زندگی آن داکتر در خارج، پنج تا ده سال وقت خواهد گرفت، تا دوبارۀ عادی شود، ولی این قربانی را به خاطر آموزش فرزندان خود قبول می کنند. من هم اگر در آنجا بودم، ممکن وظیفه خود را قربانی می کردم، تا دخترم بتواند تحصیل کند و به جایی برسد. "
پس از تسلط دوبارۀ طالبان بر افغانستان در اگست سال ۲۰۲۱ میلادی، کشورهای غربی، بیشتر از همه ایالات متحدۀ امریکا، برنامه بزرگ تخلیه از افغانستان را آغاز کردند. براساس گزارشها، در چند هفته اول این برنامه، حدود ۱۲۴ هزار افغان عازم امریکا و سایر کشورهای غربی شدند و این روند هنوز هم ادامه دارد. در این پروسه تخلیه از افغانستان علاوه بر کارمندان صحی، استادان پوهنتون ها، انجنیران، وکلای مدافع، قضات و سایر پرسونل مسلکی نیز شامل اند.
در پایان ماه جولای گذشته، سازمان بین المللی مهاجرت(IOM) گفت، در چهار سال گذشته حدود هشت میلیون تن افغانستان را ترک کرده اند و ۸۵ درصد آنها به ایران و پاکستان رفتهاند. در آن زمان حکومت طالبان این رقم را رد کرده، گفت که پس از تهاجم شوروی بر افغانستان، هشت میلیون افغان مهاجر نشده اند.
زندگی بسیاری از افغانهای که افغانستان را ترک کرده اند، به ویژه کسانی که به ایران و پاکستان رفته اند، بسیار با مشقت می گذرد. در این کشورهای میزبان، احساسات ضد مهاجرین شعله ور شده و از مدتی به اینسو ، مقامات ایران و پاکستان اخراج اجباری افغان هایی فاقد اسناد را به افغانستان، آغاز کرده اند.
به گفتۀ منابع طالبان، از آغاز حاکمیت مجدد آنها بر افغانستان تاکنون، حدود ۳.۷ میلیون افغان دوباره به کشورشان بازگشتهاند، ولی تاهنوز منابع مستقل در مورد این رقم چیزی نگفته اند.