شب یلدا چه جایگاهی در فرهنگ افغانستان دارد؟‎

شب یلدا، شبی که در فرهنگ ما جایگاهی ویژه دارد.

شبی که از غروب آخرین روز ماه قوس آغاز می‌شود و در طلوع نخستین روز ماه جدی پایان می‌یابد از آن به نام شب چله نیز یاد می‌شود که طولانی‌ترین شب سال است.

فرهنگیان می‌گویند که واژه یلدا ریشه در زبان سریانی دارد. زبان کهنی که در مصر و چهار سوی آن صحبت می‌شد.

باستان شناسان می‌گویند که سریانی زبانان به کشورهای عراق، خراسان، روم شرقی و برخی دگر از مناطق مهاجرت کردند و گمان می‌رود که واژه یلدا نیز از همان زمان برجا مانده باشد.

نقیب آروین نویسنده و شاعر به رادیو آزادی گفت: "مراسم از این دست در طول تاریخ مانند نوروز، مهرگان با طبیعت از طرفی مواجه بوده و از طبیعت گرفته شده و در قدم بعدی با زندگی عادی اجتماعی مردم رابطه داشته."

از این شب حکایت‌های گونه‌گون وجود دارد، می‌گویند مردم آن را به نام شب نحس می‌دانستند و تلاش می‌کردند با شب زنده‌داری و شوخی، نحسیت آن را از میان ببرند.

گل احمد نظری آریانا از جمع فرهنگیان به رادیو آزادی می‌گوید که مردم در این شب سفره‌های‌شان را با میوه‌های خشک، انار، تربوز و میوه‌های دگری که در ترکیب رنگ‌شان سرخ وجود داشت مزین می‌کردند، رنگ سرخ را به نور تشبیه کرده و آن را پیروزی نور بر تاریکی و پایان یک شب سیه و تاریک تعبیر می‌کردند!

آقای آریانا از گذشته این گونه حکایت می‌کند: "شهنامه می‌خواندند و کسانی بودن که نقال بودند. نقال آدمی بود که معمولا این قصه‌ها را با حرکات و تمثیل انجام می‌داد و می‌خواند و آن بسیار جالب بود که صحنه را خودش تمثیل می‌کرد با حرکات خود مثلا: جنگ کردن، شمشیر زدن، پهلوانی و کُشتی گیری و دیگر را با حرکات اندام و پرداختن به صحنه یک چیز جالب و دراماتیک می‌شد."

به گفته‌ی آقای آریانا از این شب در تاجیکستان، ایران، افغانستان، ازبیکستان و حتا به دلیل قرابت واژه و تاریخ شب یلدا با روز میلاد مسیح در برخی کشورهای اروپایی نیز کماکان بزرگ‌داشت می‌شود.

هر چند که جنگ چند دهه مانند همه بخش‌ها بزرگ‌داشت از این شب را نیز کم رنگ کرده و هرسال از رنگ و رخ این فرهنگ کاست اما حالا تلاش می‌شود با برپایی مراسم ویژه شب یلدا، دوباره این فرهنگ پژمرده تازه شده و از آن به گونه‌ی پیشین بزرگ‌داشت شود.

با این همه وزارت اطلاعات و فرهنگ نیز می‌گوید که این وزارت مصمم به زنده نگهداشتن فرهنگ و عنعنات ملی کشور است.

صابر مومند سخنگوی این وزارت به رادیو آزادی گفت: "یکی از این عنعنات ما شب یلداست که امسال وزارت اطلاعات و فرهنگ به این شب آمادگی گرفته و این شب با یک محفل با شکوهی تجلیل خواهد شد."

شب یلدا که از گذشته‌های دور برجا مانده هرچند در این اواخر کم رنگ تر از پیش از آن بزرگ‌داشت می‌شود اما هنوزهم رسم و رواج دیرینه‌یی می‌باشد که در گردهمایی و شادمانی مردم نقش زیادی دارد.

گزارش: مهناز نوری