۴۱ سال پس از تهاجم؛ میراث شوروی برای افغانستان چیست؟

نادر ۶۱ ساله - پناهجویی که از ترس جنگ خانمانسوز مانند میلیون‌ها تن دگر ناگزیر به ترک کشور خود شد و به کشور دگری پناه برد.

او می‌گوید حمله شوروی کشورش را غافلگیر کرد. این امر باعث شد که مردم برای نجات جان خود سیل‌آسا راه مهاجرت را در پیش گیرند.

او ۲۴ ساله بود که کشورش را ترک کرد و اکنون با همسر و سه فرزندش در استرالیا زندگی می‌کند. نادر می‌گوید از آن زمان خاطرات تلخی دارد: "من شخصاً خودم در زمان آقای کارمل در [شفاخانه] علی‌آباد کار می‌کردم. مرا گرفتند زندانی کردند. چهار ماه در زندان پلچرخی بودم. بعدش که از زندان خلاص شدم، از افغانستان فرار کردم آمدم پشاور."

سربازان شوروی وقت درست ششم جدی سال ۱۳۵۸ از مرزهای شوروی گذشتند و وارد افغانستان شدند. ورود آن‌ها همزمان بود با قتل حفیظ‌الله امین رئیس جمهوری وقت افغانستان و جانشینی ببرک کارمل، رئیس جمهوری بعدی این کشور.

پس از حمله شوروی به افغانستان، خیزش مردمی در گوشه و کنار افغانستان آغاز شد.

محمد اسماعیل که در صف مجاهدان با سربازان شوروی وقت می‌جنگید، آن زمان را دوره تاریک تاریخ کشورش می‌داند. به گفته او، میراث شوروی برای افغانستان جنگ، کشتار، آوارگی و بدبختی بود: "خساره و مصیبت این جنگ را ما دیدیم، اما جهان را واقعا ما نجات دادیم. به دنیا درسی از آزادگی دادیم، اما متاسفانه امروز هم جنگ در کشور ما ادامه دارد. در مهاجرت‌ها چه از نظر مالی، چه زخمی، چه معلول و شهید و امثال آن، به نحوی ملت ما از این جنگ آسیب دید."

به گفته این فرمانده جهادی سابق، افغانستان هنوز هم کوله‌باری از تلخی‌های آن روز را می‌کشد. آواره شدن میلیون‌ها نفر یکی از میراث‌های جنگ شوروی در افغانستان است.

وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان می‌گوید که در آن زمان حدود ۵ میلیون افغان به کشورهای دگر پناه بردند و حدود ۲ میلیون تن در داخل کشور آواره شدند.

عبدالباسط انصاری مشاور مطبوعاتی وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان به رادیو آزادی گفت: "به اثر تجاوز قشون سرخ شوروی سابق به افغانستان در همان زمان در حدود پنج میلیون مهاجر داشتیم که بیشترشان در ایران و پاکستان مهاجر شدند."

اما عتیق الله امرخیل آگاه مسائل نظامی می‌گوید شوروی نیروهای مسلح افغانستان را با جنگ‌افزارهای مدرن تجهیز کرد: "۶۸۰ طیاره داشتیم، یعنی یک قوای هوایی بسیار مدرن. ما هفت هزار توپچی داشتیم. سه هزار تانک داشتیم. همین گونه دافع هوای مکمل داشتیم. همه این‌ها از بین رفتند و هیچ چیزی از آنها باقی نمانده. اگر امروز او اردو را با اردوی فعلی مقایسه کنیم، بالکل قابل مقایسه نیست."

نیروهای مسلح افغانستان با تمام تجهیزاتش در جنگ‌های داخلی از میان رفت.

تلاش شوروی این بود که از لحاظ اقتصادی هم در افغانستان میراثی برجا بگذارد. شعیب رحیم، کارشناس اقتصادی، میراث اقتصادی شوروی در افغانستان را چنین برشمرد: "پروژه مکروریان‌ها در کابل، تونل سالنگ، بند سرده غزنی، پل دوستی افغانستان و ازبکستان، که این دو کشور را به هم وصل می‌کند و پوهنتون پلی تخنیک کابل."

میراث شوروی در افغانستان از لحاظ سیاسی و امنیتی، ویرانگر بود. داوود مایار می‌گوید اشغال افغانستان به دست شوروی، استقلال و ثبات این کشور را از میان برد: "نظام و حکومتی که بود، فروپاشید. نتایج آن را ما حالا هم می‌بینیم. تا امروز افغانستان سر حال نمی‌آید. افغانستان به میدان جنگ‌های نیابتی کشورهای دگر تبدیل شد - کشورهای همسایه و جهان. اگر ما این تهاجم را تجربه نمی‌کردیم و همین گونه پیش می‌رفتیم، افغانستان امروز در منطقه و جهان صاحب یک نظام می‌بود."

اگرچه از ورود نیروهای نظامی شوروی به افغانستان حالا ۴۱ سال می‌گذرد، اما داغ‌های آن هنوز التیام نیافته است. بسیاری از مردم در افغانستان جنگ کنونی را میراث اشغال کشور خود به دست شوروی می‌دانند.

سی و دو سال پس از خروج نیروهای شوروی، هنوز هیچ راه‌حل واضحی برای پایان جنگ در افغانستان دیده نمی‌شود.