محمد بشیر دودیال، کارشناس مسایل اقتصادی با اشاره به بستن مکرر راه‌های تجارتی از سوی پاکستان می‌گوید که ایران و برخی کشورهای منطقه می‌توانند بدیل‌های بسیار خوب، مطمئن و باثبات برای تجارت افغانستان باشند.
در مجموع، بنادر شمالی و بنادر با ایران، کارگوی هوایی و بندر چابهار هر سه بدیل‌های خوبی اند.
او به رادیو آزادی گفت: "پنج بندر خشکه دیگر ما که بیشتر در شمال موقعیت دارند، از بندر حیرتان گرفته تا آق‌تیپه، تورغندی و سایر بنادر، برای اقتصاد کشور مفید اند و سهولت در آنها بیشتر است. همچنان بنادر ما با ایران، از جمله اسلام‌قلعه، خواف و دیگر نیز مؤثر اند. در مجموع، بنادر شمالی و بنادر با ایران، کارگوی هوایی و بندر چابهار هر سه بدیل‌های خوبی اند."
اما آذرخش حافظی، دیگر آگاه امور اقتصادی و رئیس پیشین هیئت مدیرۀ اتاق تجارت افغانستان باور دارد که تجارت با پاکستان در واقع بدیل مشخصی ندارد و این موضوع به گفتۀ او یک جبر جغرافیایی است.
ما نمی‌توانیم یک بندر را جایگزین بندر دیگر بدانیم. ترجیح ما این است که روابط تجارتی عادی و نورمال شود.
او در ادامه افزود: " بنادر جنوبی ما را به جنوب آسیا وصل می‌کنند، بنادر غربی راه ارتباطی ما با غرب آسیا هستند و کوتاه‌ترین مسیر اند، و بنادر شمالی ما را به آسیای مرکزی، اوراسیا و قفقاز وصل می‌کنند. بنابراین، ما نمی‌توانیم یک بندر را جایگزین بندر دیگر بدانیم. ترجیح ما این است که روابط تجارتی عادی و نورمال شود."
در همین حال، وزارت صنعت و تجارت حکومت طالبان به تازگی خبر داده است که تردد وسایط نقلیۀ تجاری میان افغانستان و ایران از مسیر مرزی میلک، به بیش از یک هزار موتر در روز افزایش یافته است.
این وزارت روز شنبه، ۱۵ نوامبر در صفحۀ ایکس خود نوشت که این توافق در دیدار نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان، با منصور بیجار، والی سیستان و بلوچستان ایران صورت گرفته است.
در خبرنامه آمده است که در این نشست همچنین روی تقویت روابط اقتصادی، توسعۀ تجارت دوجانبه و افزایش ظرفیت‌های ترانزیتی میان دو کشور بحث شده و مسیر کوتاه و موقت زمینی برای رفت‌وآمد وسایط نقلیۀ تجاری دو طرف نیز افتتاح گردیده است.
هم‌زمان خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از عبدالسلام جواد آخندزاده، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت طالبان نوشته است که طی شش ماه گذشته تجارت افغانستان با ایران به ۱.۶ میلیارد دالر رسیده، در حالی که به گفته‌ی او حجم تجارت با پاکستان در همین مدت ۱.۱ میلیارد دالر بوده است.
در این گزارش به نقل از او آمده که افغانستان برای کاهش وابستگی تاریخی خود به پاکستان، اکنون بیش از گذشته بر مسیرهای ترانزیتی ایران و آسیای میانه تکیه می‌کند.
آخندزاده گفته است که گمرک ایران با تجهیزات مدرن مجهز شده و برای کالاهای تجار افغان ۳۰ درصد تخفیف در تعرفۀ بنادر و ۷۵ درصد تخفیف در هزینه‌های حفاظت محموله در نظر گرفته است؛ اقدامی که به گفتۀ او اطمینان تاجران را افزایش داده است که انتقالات‌شان در صورت بسته شدن مرزهای پاکستان، متوقف نخواهد شد.
طاهر حسین اندرابی، سخنگوی وزارت خارجۀ پاکستان روز جمعه، ۱۴ نوامبر در نشست خبری هفته‌وار خود، در واکنش به اظهارات مقامات طالبان دربارۀ تعلیق تجارت با پاکستان گفت که اسلام‌آباد از حامیان قوی تجارت و ارتباطات منطقه‌ای است؛ اما تجارت و ترانزیت با افغانستان تنها زمانی ممکن خواهد بود که طالبان اقدامات واضح علیۀ گروه‌های ضد پاکستان که از خاک افغانستان فعالیت می‌کنند بردارد.
در حالی که حکومت طالبان همواره تاکید کرده که خاک افغانستان علیه هیچ کشوری استفاده نخواهد شد.
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی ریاست‌الوزرای طالبان روز چهارشنبه، ۱۲ نوامبر در نشستی با صنعت کاران و تاجران افغان به آنان سه ماه مهلت داد تا قراردادهای تجارتی‌شان را با پاکستان پایان دهند.
او در این نشست، پاکستان را متهم کرد که از مسایل تجارتی برای اهداف سیاسی استفاده می‌کند و گفت تا زمانی که اسلام‌آباد تضمین ندهد که مسیرهای تجارتی را در هر شرایطی مسدود نمی‌کند، روابط تجارتی میان دو کشور معلق خواهد ماند.
پاکستان طی سال‌های گذشته چندین بار راه‌های تجارتی با افغانستان را به دلایل مختلف مسدود کرده است.
اکنون نیز از تاریخ ۱۷ اکتوبر به این‌سو، پس از درگیری‌ها در امتداد خط دیورند، تمامی راه‌های عبور و مرور و تجارت میان دو کشور بسته است.
پاکستان یکی از مهم ترین شرکای تجاری افغانستان به شمار می‌رود و بخش قابل توجهی از واردات افغانستان، از جمله آرد، برنج، روغن، مواد خام صنعتی و دوا، از طریق گذرگاه‌های این کشور وارد می‌شود.
در مقابل، افغانستان بخشی از محصولات زراعتی و معدنی خود را به پاکستان صادر می‌کند.
