هدایتالله سادات، باغدار است. او میگوید در ولسوالی سیدآباد ولایت میدان وردک باغهای سیب او که با آب کاریز آبیاری میشدند، بهطور کامل خشک شدهاند: "آب کاریزها خشک شدهاست. باغهای که ما به آب کاریز بسته بودیم، اکثرشان آسیب دیده اند. آسیب چه که، صد درصد از بین رفته است. باغها کاملاً از بین رفته اند."
چندین سال خشکسالی پیهم در افغانستان تنها دهقانان و باغداران را متضرر نساخته، بلکه کاهش آبهای زیرزمینی سبب شده که باشندهگان شهرها نیز با کمبود آب آشامیدنی روبهرو شوند.
نجلا، باشندهٔ خیرخانه کابل، به رادیو آزادی گفت: "آب نیست، در نلها هفتهها آب نمیآید، چاه ما هم خشک شدهاست."
یازدهم دسمبر، روز جهانی کوهستان است.
کوهستانها تنها قلههای بلند نیستند، بلکه از مهمترین منابع حیاتی محسوب میشوند.
بهویژه یخچالهای طبیعی آنها که منبع اصلی آب هستند، اما متأسفانه در افغانستان به دلیل تغییرات اقلیمی این یخچالها به سرعت در حال آب شدن اند.
در این گزارش، افرادیکه با آنان مصاحبه شده، از مشکلاتی گفته اند که از همین وضعیت ناشی شدهاست.
یکی دیگر از پیامدهای این وضعیت، سرازیر شدن سیلابهاست، مشکلیکه در چند سال اخیر باشندهگان بسیاری از ولایتهای افغانستان را با سختی روبهرو کردهاست.
یک باشندهٔ ولسوالی دهیک ولایت غزنی که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، به رادیو آزادی گفت که در بهار امسال به دنبال جاری شدن سیلاب در منطقهٔشان، او و دیگر باشندهگان آسیب جدی دیدند: "بسیار زیاد آسیب دیدیم. باغ ما را خراب کرد، همهٔ چوبها را برد. ما که در منطقهٔ کوهستانی زندهگی میکردیم، راهها را هم آب خراب کرد و از بین برد. همان وقت هیچکس به کمک ما نیامد. حتی چشمهها و جویبارها هم از بین رفتند."
کارشناسان محیط زیست میگویند تغییرات اقلیمی یخچالهای طبیعی کوههای افغانستان مثل پامیر، هندوکش و بابا را با تهدید جدی روبهرو کردهاست.
بهگفتۀ آنها، آب شدن سریع یخچالها نهتنها سبب خشکسالی و سیلابها میشود، بلکه سکتور برق افغانستان را نیز با مشکلات جدی مواجه میسازد.
اما برای مهار این مشکل چه باید کرد؟
ساحل دوران، کارشناس محیط زیست و زراعت، در این مورد به رادیو آزادی گفت: "برای مهار این مشکل باید سیستم ملی نظارت بر یخچالها ساخته شود که در آن نظارت منظم با استفاده از سنجش از راه دور (Remote Sensing)،«GIS» و ایستگاههای ساحهای انجام شود. تکنیکهای حفظ برف عملی شود، مانند جلوگیری از آن بادهایی که برف را میبرند. همچنین احیای پوشش نباتی ضروری است که شامل کشت دوبارۀ گیاهان مناسب برای مناطق کوهستانی و کنترل چراگاهها میشود. مدیریت هوشمندانۀ آب نیز مهم است که در آن ساخت بندهای کوچک و متوسط، ریچارج مصنوعی و فراهمسازی سیستمهای عصری آبیاری شامل است. آموزش و ظرفیتسازی جوامع کوهستانی، شناسایی خطرات اقلیمی و ساخت برنامههای حالت اضطراری نیز بخشی از این اقدامات اند."
مسئولان ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست تحت کنترل طالبان تا هنگام نشر این گزارش، به پرسشهای رادیو آزادی در مورد اقداماتشان در این رابطه پاسخ ندادند.
یازدهم دسمبر، روز جهانی کوهستان در سال ۲۰۰۳ میلادی از سوی سازمان ملل متحد به هدف افزایش آگاهی در مورد ارزش مناطق کوهستانی، حفاظت از محیط زیست، بهبود شرایط زندهگی باشندهگان مناطق کوهستانی و توسعۀ پایدار نامگذاری شدهاست.
شعار روز جهانی کوهستان در سال ۲۰۲۵، «خچالهای طبیعی برای آب، غذا و معیشت در مناطق کوهستانی و فراتر از آن اهمیت دارند»، است.
ملل متحد هشدار میدهد که این یخچالها به دلیل تغییرات اقلیمی به شدت در حال آب شدن اند.
سازمان ملل متحد روی تلاشهای بیشتر برای جلوگیری از پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیمی، حفاظت از اکوسیستمهای کوهستانی و حمایت جهانی تأکید کرده تا به کشورهای مانند افغانستان که اتکای زیاد به کوهها دارند، کمک شود و از نابودی جبرانناپذیر یخچالهای طبیعی جلوگیری شود.
با آنکه افغانستان از جمله ده کشور بیشتر آسیبپذیر در برابر تغییرات اقلیمی است و در سال ۲۰۱۵ عضویت کنوانسیون جهانی تغییرات اقلیمی را به دست آورده، اما در دهم نوامبر سال جاری به کنفرانس جهانی اقلیم (COP30) در برازیل دعوت نشده بود.
اینکه چرا سازمان ملل متحد نمایندهگان حکومت طالبان را به این کنفرانس دعوت نکرده، چیزی نگفته است، اما کارشناسان محیط زیست قبلاً به رادیو آزادی گفته بودند که این محدودیت به دلیل بهرسمیت نشناختن طالبان در سطح بینالمللی است.
ادارۀ ملی حفاظت محیط زیست طالبان نیز بهخاطر دعوت نشدن به نشست جهانی «COP30» انتقاد کرده و از سازمانهای بینالمللی، جامعۀ جهانی و نهادهای ذیربط خواسته بود که برای شنیدن صدای میلیونها افغان آسیبدیده از تغییرات اقلیمی، زمینهٔ حضور آنان را در چنین نشستهای جهانی فراهم کند.
