در پی انتقادهای شدید از موجودیت مشکلات در نظام آموزشی در افغانستان، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) هشدار داده که نظام آموزشی افغانستان در وضعیت بحرانی قرار دارد.
این دو اداره سازمان ملل متحد روز چهارشنبه «۸ اکتوبر» در گزارش مشترکی زیر نام «وضعیت آموزشی افغانستان در سال ۲۰۲۵» که در وب‌سایت یونیسف منتشر شده گفته اند که آینده میلیون‌ها کودک به ویژه دختران در افغانستان در معرض خطر قرار دارد.
در این گزارش آمده که بیش از ۲،۱۳ میلیون کودکِ در سن مکتب ابتدایی از آموزش محروم هستند و بیش از ۹۰ درصد از کودکان ده ساله قادر به خواندن متن‌های ساده نیستند.
این دو نهاد با تأکید بر این‌که "فقر یادگیری" در افغانستان به سطح بی‌سابقۀ رسیده، می‌افزایند که شاگردان "مکتب می‌روند، اما چیزی یاد نمی‌گیرند".
یونیسف و یونسکو همچنان افزوده که ممنوعیت آموزش دوره متوسطه توسط طالبان برای دختران، بیش از ۲،۲ میلیون دختر نوجوان را از رفتن به مکتب محروم ساخته، درحالی‌که ثبت‌نام پسران در بخش تحصیلات عالی نیز ۴۰ فیصد کاهش یافته است.
این نهادها هشدار داده‌اند که اگر این ممنوعیت ادامه یابد، چهار میلیون دختر دیگر تا سال ۲۰۳۰ از آموزش محروم خواهند شد که به طور بالقوه تا سال ۲۰۶۶، زیان اقتصادی حدود ۹،۶ میلیارد دالر برای این کشور در پی خواهد داشت.
از وقتی‌که دروازه‌های مکتب بروی ما بسته شد، زنده‌گی من بسیار تغییر کرده‌است، هر روز احساس می‌کنم که از آینده‌ام دورتر می‌شوم.
شماری از دختران محروم از آموزش نیز می‌گویند که ممنوعیت آموزشی از سوی طالبان بر زنده‌گی شان تأثیر منفی گذاشته و امید شان نسبت به آینده کم‌رنگ شده‌است.
حسنات که دانش‌آموز صنف دوازدهم یکی از مکاتب در ولسوالی محمد آغه ولایت لوگر و محروم از آموزش است، در مورد به رادیو آزادی گفت: "از وقتی‌که دروازه‌های مکتب بروی ما بسته شد، زنده‌گی من بسیار تغییر کرده‌است، هر روز احساس می‌کنم که از آینده‌ام دورتر می‌شوم، درس خواندن برایم مثل نفس کشیدن بود، اما حالا هر روز با حس دلتنگی و ناامیدی از خواب بیدار می‌شوم، در این مدت نه‌تنها آموزش از من گرفته شد، بلکه امید، اعتماد به نفس و انگیزه‌های ما هم کم‌رنگ شده‌است، اگر مکاتب باز نشود آینده را تاریک می‌بینم."
پسران که از ممنوعیت‌های آموزشی حکومت طالبان در امان اند نیز از چالش‌ها در بخش آموزش خود شکایت دارند.
قادر دانش‌آموز صنف هفتم یکی از مکاتب در ولایت کندز می‌گوید با کمبود آموزگار، کتاب و سایر مشکلات دیگر روبه‌رو هستند: "ما نه صنف درست داریم، نه چوکی برای نشستن، با کمبود کتاب و قرطاسیه نیز روبه‌رو هستیم، در زیر خیمه درس می‌خوانیم، از حکومت می‌خواهیم تا برای ما صنف‌های درسی، چوکی و کتاب را فراهم سازد تا درست درس بخوانیم."
صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، سیاست‌های محدود کننده طالبان، عدم سرمایه‌گذاری کافی آن‌ها در نظام آموزشی، کمبود معلمان به ویژه زنان و زیرساخت‌های ضعیف را از عوامل اساسی یاد کرده که کیفیت آموزش را در افغانستان به شدت تضعیف کرده‌است.
در گزارش این نهاد همچنان آمده که نزدیک به نیمی از مکاتب افغانستان آب آشامیدنی، تشناب و سیستم گرمایشی کافی ندارند و بیش از یک هزار مکتب نیز به دلیل درگیری‌ها و حوادث طبیعی مسدود اند.
یونیسف و یونسکو تأکید کردند که آموزش برای کودکان افغانستان نمادی از امید، ثبات و عزت است، اما این امید برای میلیون‌ها نفر به سرعت در حال محو شدن است.
آنان از مقامات طالبان خواستند که ممنوعیت آموزش دختران و زنان در دوره متوسطه و عالی را فوراً لغو کنند.
این دو نهاد ملل متحد همچنان از جامعه جهانی خواستند تا سرمایه‌گذاری در برنامه‌های آموزش ابتدایی و سوادآموزی را افزایش دهند تا از یک عقب‌نشینی غیر قابل برگشت در سکتور تعلیم و تربیه افغانستان جلوگیری شود.
تلاش کردیم نظر منصور احمد حمزه سخنگوی وزارت معارف حکومت طالبان را در پیوند به نگرانی یونیسف، یونسکو و دانش‌آموزان بگیریم، اما تا نشر این گزارش به پرسش‌های ما پاسخ نداد.
حکومت فعلی باید برای حل این مشکل اقدامات جدی را روی دست بگیرد، بخاطری‌که وضعیت تعلیمی واقعاَ به طرف بحران روان استزرکا ملیار
شماری از فعالان بخش آموزش عامل بحرانی سیستم آموزشی در افغانستان را پیامد جنگ‌های چهار دهه گذشته و وضع ممنوعیت‌ها از سوی حکومت طالبان در بخش آموزش عنوان کرده و تأکید می‌کنند که برای بیرون رفت از این بحران باید راه‌های مؤثر به شمول باز شدن دروازه‌های مکاتب بروی دختران جست‌وجو شود.
زرکا ملیار یکی از این فعالان در مورد به رادیو آزادی گفت: "حکومت فعلی باید برای حل این مشکل اقدامات جدی را روی دست بگیرد، بخاطری‌که وضعیت تعلیمی واقعاَ به طرف بحران روان است، باید از متخصصین افغان خواسته شود که در بخش ترتیب و تنظیم نصاب همکاری کنند، با موسسات بین‌المللی مثل یونسکو و یونیسف تفاهم صورت بگیرد و کمک‌های شان در این بخش جلب شود و همچنان از تجارب بین‌المللی در بخش آموزش استفاده شود."
این نگرانی‌ها در حالی مطرح می‌شود که حکومت طالبان پس از بازگشت دوباره به افغانستان در سال ۲۰۲۱، دروازه‌های مکاتب را بروی دختران بالاتر از صنف ششم بسته و همچنان دختران و زنان را از رفتن به پوهنتون‌ها به شمول انستیتوت‌های طبی منع کرده و سیستم آموزشی را با چالش روبه‌رو کردند.
این تنها دانش‌آموزان نیست که در بیش از چهار سال گذشته از آموزش محروم بوده و یا با چالش‌های گوناگون روبه‌رو هستند، بلکه تعدادی از آموزگاران نیز همواره در صحبت با رادیو آزادی از چالش‌های فراوان فرا راه‌شان شکایت کرده و خواهان رسیده‌گی به وضعیت‌شان شدند.
