بسته‌ماندن راه تجارت و ترانزیت افغانستان با پاکستان؛ آیا افغانستان بدیلی دارد؟

بسته شدن گذرگاه‌ها میلیون‌ها دالر ضرر به هر دو طرف وارد کرده و حدود ۸ هزار لاری پر و خالی منتظر بازگشایی گذرگاه‌ها هستند.

اگرچه وزارت تجارت طالبان و بخش خصوصی در حال کار بر روی مسیرهای جایگزین صادرات و ترانزیت هستند، اما تاجران می‌گویند که از نظر جغرافیایی، کشورهای دیگر نمی‌توانند به راحتی جای خالی تجارت با پاکستان را پر کنند.

بسته بودن گذرگاه‌ها و زیان‌های اقتصادی

تورخم، گذرگاه اصلی بین افغانستان و پاکستان حدود یک ماه است که به روی تجارت و رفت و آمد عمومی بسته شده است.

داکتر مخلص احمد، رئیس اتاق تجارت ننگرهار و مشاور اتاق مشترک تجارت افغانستان و پاکستان می‌گوید که بازرگانان هر دو طرف از آغاز بسته شدن گذرگاه‌ها به این سو میلیون‌ها دالر ضرر کرده‌اند.

او به رادیو آزادی گفت که رقم دقیق ضرر هنوز مشخص نیست، اما به گفتۀ او، ۸ هزار لاری پر و خالی در دو طرف متوقف مانده اند و روزانه حدود ۱۰۰ دالر هزینۀ گمرکی متحمل می‌شوند.

"این بدون شک ضرر بزرگی برای تاجران است. این ضرر نه تنها برای افغانستان، بلکه برای پاکستان و به گونۀ کلی به بخش خصوصی، سرمایه‌گذاران و ترانسپورت بزرگ است. حدود ۸ هزار لاری پر و خالی متوقف مانده‌اند. بیشتر محصولات زراعتی که در لاری‌ها بودند، فاسد شده‌اند یا با قیمتی به بازار عرضه می‌شوند که حتی هزینۀ لاری‌ها را پوشش نمی‌دهد."

گذرگاه‌ها میان افغانستان و پاکستان، از جمله تورخم، اسپین بولدک و غلام خان ، از زمان حملات هوایی پاکستان به کابل نزدیک به یک ماه پیش در ۱۷ اکتوبر، بسته شده‌اند.

یک روز پس از آن حمله، حکومت طالبان حملات (تلافی‌جویانه‌ای) را به پاسگاه‌های امنیتی پاکستان در نزدیکی خط دیورند آغاز کرد که واکنش آن طرف را برانگیخت و ده‌ها نظامی و غیرنظامی از هر دو طرف کشته شدند.

اگرچه نمایندگان حکومت‌های هر دو طرف حداقل سه بار در دوحه و استانبول به هدف حل اختلاف و آرام کردن اوضاع مذاکره کرده‌اند، اما اوضاع به حالت عادی برنگشته است.

راه بدیل تجارت با پاکستان چیست؟

حکومت طالبان و بخش خصوصی بلافاصله مسیرهای چابهار و بندرعباس ایران و همچنین کشورهای آسیای میانه، روسیه، چین، ترکیه و حتی اروپا را به عنوان اهداف جایگزین برای صادرات خود ذکر کردند.

این مسیرهای جایگزین جدید نیستند. از زمان نظام جمهوری پیشین هر از گاهی برای حمل کالاها مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

محمد یونس مهمند، معاون اتاق مشترک تجارت پاکستان و افغانستان، می‌گوید که اخیراً محموله‌ای از انار و سیب با استفاده از مسیرهای جایگزین به روسیه ارسال شده است.

آقای مهمند می‌گوید که در حال حاضر در جرمنی است و در تلاش است تا بازارهای مناسبی برای میوه‌های تازه و خشک و سایر محصولات افغانستان در اروپا پیدا کند.

"تلاش‌هایی برای صادرات میوه‌های ما به کشورهای دیگر از طریق مسیرهای جایگزین در جریان است. اکنون ما میوه‌های خشک و تازه را از طریق چابهار به هند منتقل می‌کنیم. تلاش‌ها برای یافتن راهی برای رسیدن به بازارهای اروپا ادامه دارد. من هنوز در اروپا هستم، با شرکت‌ها صحبت می‌کنم، امسال را خو پشت سر گذاشته‌ایم، اما به دنبال راه‌هایی برای ارسال میوه‌های تازه خود در سال آینده به آنها هستیم. اما بازارهای نزدیک به ما در جنوب آسیا هستند، زیرا فصل‌های ما متفاوت است. کسانی که میوه‌ها را از جاهای دیگر می‌آورند، قیمت بالاتری خواهند داشت، اما اگر به پاکستان، هند، سریلانکا و بنگله‌دیش صادر کنیم، از آنجا به تمام جنوب آسیا خواهد رسید."

در میان این مسیرهای جایگزین، صحبت از دهلیزهای هوایی نیز وجود دارد که قبلاً برای صادرات کالا به هند و چین استفاده می‌شد.

اکنون، بازرگانان می‌گویند که این دهلیزهای هوایی باید دوباره فعال شوند و محصولات افغانستان به کشورهای منطقه برسد.

هزینه‌ها و زیان‌های راه‌های بدیل

این مسیرهای جایگزین برای تاجران و بخش خصوصی افغانستان چندان جذاب نیستند زیرا مسیرشان طولانی و پرهزینه است.

از سوی دیگر، صادرات کالا به مقاصد دوردست نیاز به معیارهای بسته‌بندی خاص و کانتینرهای یخچال‌دار دارد که تاجران افغان می‌گویند که در این بخش مشکل دارند.

آذرخش حافظی، آگاه امور اقتصادی و رئیس سابق هیئت مدیرۀ اتاق تجارت افغانستان می‌گوید که همسایگی افغانستان و پاکستان یک جبر جغرافیایی است، اما به گفته او، این دو همسایه نمی‌توانند خلا تجاری یکدیگر را با سایر بازارها و کشورها پر کنند.

او می‌گوید که مسیرهای چابهار، بندرعباس، کشورهای آسیای میانه و دهلیزهای هوایی برای صادرات گران‌تر تمام می‌شوند و محصولات افغانستان به دلیل بلند رفتن بهایشان نمی‌توانند در این بازارها رقابت کنند.

"نزدیک‌ترین مسیر ما به آسیای جنوبی و بحر پاکستان است، سپس ایران، آسیای میانه و چین، اگرچه ما با چین بندر نداریم. هر کدام مزایای خاص خود را دارند. مسیر پاکستان نه تنها به دریا، بلکه به هند نیز کوتاه‌تر است. اگر مسیر پاکستان بسته شود، هزینۀ صادرات به هند از هر مسیری گران می‌شود. یعنی محصولات رقابت‌پذیری خود را از دست می‌دهند."

آقای حافظی می‌گوید که یک کانتینر تجاری پس از طی کردن ۱۱۰۰ کیلومتر از کابل، به بندر واگۀ پاکستان و هند می‌رسد، اما به گفتۀ او، سفر از طریق چابهار، کراچی و بندرعباس دو برابر طولانی‌تر و هزینه آن دو برابر است.

حجم تجارت افغانستان و پاکستان

به گفتۀ آقای حافظی، حجم تجارت بین افغانستان و پاکستان بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ سالانه پنج میلیارد دالر بود، اما به گفتۀ او، این میزان از آغاز حکومت محمد اشرف غنی، رئیس جمهور سابق، روز به روز کاهش یافته و به گفتۀ او، اکنون به یک میلیارد دالر رسیده است.

اتاق مشترک تجارت افغانستان و پاکستان می‌گوید که حکومت طالبان و پاکستان باید هر چه زودتر مشکلات خود را حل کنند و کانال‌هایی را برای حمایت از تولیدکنندگان و بخش خصوصی خود باز کنند.

مسئولان این اتاق می‌گویند که سال‌هاست تجارت و ترانزیت قربانی سیاست شده است، سیاستی که به گفتۀ آنها به تاجران کشاورزان و باغداران در افغانستان و پاکستان آسیب می‌رساند.

حکومت طالبان نیز به نوبۀ خود با بازرگانان و تولیدکنندگان همدردی نشان داده و اخیراً هیئت اقتصادی خود را به چابهار در ایران و آسیای میانه اعزام کرده است.

معاونیت اقتصادی ریاست الوزرای طالبان گفت که کار بر روی یک دهلیز هوایی با هند و چین نیز در حال انجام است و شرکت هوایی آریانا کالاها را با قیمت پایین انتقال خواهد داد.