ده‌سال قبل از امروز، نیروهای خاص امریکا بر یک تعمیری در ایبت آباد در پاکستان در دل شب حمله کردند و اسامه بن لادن رهبر شبکۀ القاعده را کشتند.
بارک اوباما رئیس جهمور سابق امریکا به‌تاریخ دوم می سال ۲۰۱۱ میلادی کشته شدن بن لادن در عملیاتی در ایبت آباد پاکستان را اعلان کرد.
رهبری ملکی و نظامی آنزمان پاکستان عملیات نیروهای امریکایی در خاک این کشور را نکوهش کرد که به دنبال آن روابط واشنگتن و اسلام آباد برای مدت تیره شد.
این درست زمانی بود که نیروهای امریکا رهبران شبکۀ القاعده، تحریک طالبان پاکستان و دیگر شبه نظامیان داخلی و خارجی را در مناطق قبایلی هدف قرار می‌دادند.
بروس ریدل، تحقیق کنندۀ امور استخباراتی و امنیتی در انستیتوت بروکنگز و مامور سابق اداره استخبارات مرکزی امریکا (سی‌آی‌ای) در یک مقاله خود در سال ۲۰۱۹ نوشت که رئیس جمهور سابق بارک اوباما در سال ۲۰۰۹ در استراتژی خود در بارۀ افغانستان و پاکستان به شکست دادن به شبکۀ القاعده در پاکستان اولویت داد و حملات طیاره‌های بدون سرنشین را شدت بخشید.
آقای ریدل می‌افزاید که امریکا چهار سال بعد از کشته شدن بن لادن یعنی تا سال ۲۰۱۵ توانست که هستۀ مرکزی شبکۀ القاعده را متلاشی و پراگنده سازد.
اما سؤال اینجاست که شبکۀ القاعده ده سال بعد از کشته شدن بن لادن به چه شکل در افغانستان و پاکستان وجود دارد و از چه توانایی برخوردار است؟
عبدالباسط تحقیق کنندۀ امور تروریزم در بخش مطالعات بین‌المللی در پوهنتون تخنیکی نینگ در سینگاپور است.
القاعده مطلقاً از بین نرفته هنوز هم توانایی حملات را دارد
او با بروس ریدل هم‌نظر است و می‌گوید اقدامات نظامی در برابر شبکۀ القاعده در ده سال گذشته موثر بوده است: "این گروه در شکل یک سازمان بسیار ضعیف است. اما سبب صرف کشته شدن بن لادن نیست. بلکه همه اعضای رهبری القاعده در حملات طیاره‌های بدون سرنشین و نیروهای خاص کشته شده اند. پس شبکۀ القاعده در شکل یک سازمان بسیار ضعیف است. خلای رهبری دارد و کدام رهبر موثر ندارد. ولی حرف دوم این است که نسبت به شبکۀ القاعده در افغانستان و پاکستان، شعبه‌های این شکبه در مناطق دیگر جهان فعالتر اند."
حکمت‌الله اعظمی معاون انستیتوت صلح و جنگ در افغانستان می‌گوید که القاعده با نزاع رهبری روبرو بوده و این شبکه بسیار ضعیف شده ولی در افغانستان، پاکستان و جنوبشرق آسیا همکاران محلی دارد که می‌توانند از طریق آنها دست به حملات بزند.
او افزود: "وقتیکه گروهی ایجاد شود از بین بردن آن به شکل نهایی بسیار دشوار است. تعداد بسیار اندک از گروه‌ها به‌شکل کلی و نهایی از بین برده شده اند. القاعده بعد از کشته شدن اسامه بن لادن با مشکل رهبری روبرو است. و شکی نیست که آنها بر سر رهبری نزاع دارند که چه کسی رهبر باشد. تحلیل من این است که در افغانستان بخصوص رهبران خارجی آنها کم شده و از افغانستان خارج شده اند. مگر همکاران افغان، پاکستانی و همکاران آنها از دیگر کشورها هنوز هم فعال اند. پس به‌نظر من القاعده مطلقاً از بین نرفته هنوز هم توانایی حملات را دارد."
در میدان عمل با بیش از ۱۲۰۰ عملیات هرگونه سازمان دهشت افگن را متلاشی کردیم. و بیش از ۱۸ هزار تروریست را کشتیم.
اما حکومت پاکستان برعکس نظر کارشناسان می‌گوید در ده سال گذشته همه گروه‌های مسلح به‌شمول القاعده را از بین برده است.
بابر افتخار سخنگوی اردوی پاکستان بتاریخ یازدهم جنوری به خبرنگاران در راولپندی گفت که هیچ گروه تروریستی اکنون در پاکستان به شکل سازمان وجود ندارد.
او افزود که پاکستان در دو دهۀ گذشته شبکه القاعده را سرکوب کرد: "پاکستان در بیست سال گذشته یک جنگ پیروزمندانه در برابر شبکۀ القاعده داشت. و خود را چون یک کشور مسئول و متعهد ثابت کرد. در میدان عمل با بیش از ۱۲۰۰ عملیات هرگونه سازمان دهشت افگن را متلاشی کردیم. و بیش از ۱۸ هزار تروریست را کشتیم. از لحاظ قانون نیز، برای ریشه‌کن ساختن تروریزم و تندروی نه تنها اینکه قوانین ساخته شد بلکه با یک عملکرد جامع در برابر این سازمان‌ها اقدام صورت گرفت. ضمن تلاش‌های بین‌المللی بیش از ۱۱ صد عضو القاعده را یا کشتیم و یا بازداشت کردیم و با بیش از هفتاد کشور معلومات استخباراتی شریک کردیم."
شبکه القاعده چون گذشته فعال نیست.
اما گزارش سال ۲۰۲۰ مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی در اسلام آباد نشان می‌دهد که نیروهای پاکستانی هنوز هم هرازگاهی در برابر افراد مظنون شبکۀ القاعده عملیات می‌کنند.
گزارش می‌افزاید که در عملیات سال گذشتۀ نیروهای امنیتی پاکستان در مناطق مختلف این کشور سه عضو شبکۀ القاعده و اعضای جناح این گروه در جنوبشرق آسیا کشته و نه تن دیگر دستگیر شدند.
داکتر شهریار خان، استاد روابط بین‌المللی در پوهنتون اقرا در اسلام آباد به این باور است که شبکۀ القاعده اکنون نه به شکل یک گروه نظامی بلکه به عنوان یک سازمان فکری در منطقه حضور دارد.
او گفت: "در شکل یک تنظیم فکری موجود است، روی تنظیم‌ها و گروه‌های دیگر اثر دارد و به آنها الهام می‌بخشد. ولی خود چون گذشته فعال نیست. القاعده با خطری که در گذشته داشت باقی نمانده است. ولی به هر حال ما گفته نمی‌توانیم که خطر القاعده به صورت نهایی از بین رفته است."
اما حکومت امریکا می‌گوید که در نتیجۀ مبارزۀ این کشور در برابر تروریزم در افغانستان شبکۀ القاعده اکنون نمی‌تواند کدام تهدید بزرگ به منطقه متوجه سازد.
جو بایدن رئیس جمهوری امریکا ماه گذشته اعلان کرد که با منتفی شدن تهدید القاعده این کشور همۀ نیروهای خود را از افغانستان خارج می‌کند.
او دو هفته بعد از این اعلان و در سخنرانی چند روز پیش خود به کانگرس روی موضعگیری خود یکبار دیگر تاکید کرد.
او گفت: "ما بخاطر تروریستانی که در یازدهم سپتمبر بر ما حمله کردند به افغانستان رفتیم، ما با اسامه بن لادن تصفیه حساب کردیم و تهدید شبکۀ القاعده در افغانستان را کاهش دادیم، بعد از قربانی و فداکاری‌ها در بیست سال گذشته اکنون وقت آن فرارسیده که نیروهای خود را به خانه بیاوریم."
بایدن افزود که شبکۀ القاعده و گروه دولت اسلامی اکنون در مناطق چون یمن، سوریه، سومالیا و دیگر کشورهای شرق میانه فعال اند.
اما اعلان رئیس جمهور برخی از رهبران نظامی و کارشناسان این کشور را نگران ساخت.
جنرال کنت مکنزی یکتن از نظامیان ارشد امریکا در شرق میانه بتاریخ ۲۲ اپریل هنگام صحبت در کمیته خدمات نظامی مجلس سنا در بارۀ توانایی نیروهای افغان در حفاظت مناطق زیر کنترل خود بعد از خروج نیروهای امریکایی ابراز نگرانی کرد.
کارشناسان به این باور اند که طالبان هنوز هم با شبکۀ القاعده روابط دارند.
این اتهامیست که برخی مقامات نظامی و استخباراتی امریکا و مقامات افغان نیز وارد کرده اند اما طالبان می‌گویند که به توافق‌نامه سال گذشته در قطر متعهد اند و اجازه نخواهند داد که گروه‌های تروریستی از خاک افغانستان علیه کدام کشوری استفاده کند.
اما عبدالباسط کارشناس پوهنتون تخنیکی نینگ در سینگاپور می‌گوید که طالبان روابط خود را با شبکۀ القاعده قطع نمی‌کنند لذا او نگران است که با خروج قوای بین‌المللی از افغانستان شبکه القاعده این کشور و پاکستان را میتواند تهدید کند.
او افزود: "اگر آنها روابط خود را با القاعده قطع می‌کردند این کار را باید تا کنون می‌کردند. شما به تواقف‌نامه امریکا و طالبان نگاه کنید. طالبان با امریکا وعده کرده اند که از خاک افغانستان علیه امریکا و متحدین حملۀ مانند یازدهم سپتمبر صورت نخواهد گرفت. به عبارت دیگر خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر استفاده نخواهد شد. طالبان این ضمانت را به امریکا داده اند. ولی در هیچ جای ذکر نشده که طالبان روابط خود را با القاعده قطع خواهند کرد. القاعده در جاهای دیگر نیرومند است. پس اگر هسته مرکزی این گروه جناح‌های خود در جاهای دیگر جهان را به گونۀ استراتژیک میتواند رهنمایی کند کافیست و به کدام تشکیل نظامی نیرومند در این منطقه ضرورت ندارد."
حکمت‌الله اعظمی معاون انستیتوت صلح و جنگ در افغانستان نیز نظر مشابه دارد.
او می‌گوید گروه‌های مختلف در افغانستان فعال اند که مبارزۀ همزمان در برابر آنها برای نیروهای دولت افغانستان دشوار است: "نیروهای افغان با بسیار دلیری در برابر تروریزم بین‌المللی به شمول القاعده می‌رزمند. ولی جنگ همزمان نیروهای امنیتی افغانستان در چندین جبهه این را دشوار می‌سازد که ما بتوانیم همه تهدیدات را که به ما متوجه است به گونه کامل از بین ببریم. من فکر می‌کنم که خروج امریکا قبل از یازدهم سپتمبر بسیار قبل از وقت خواهد بود، گروه‌های چون القاعده فعالتر خواهند شد."
ولی حکومت افغانستان می‌گوید که نیروهای ملی امنیتی توانایی کامل حفاظت کشور خود را دارند.
رئیس جمهور اشرف غنی دو هفته پیش تاکید کرد که نظامیان افغان امور خود را به گونه درست به پیش می‌برند.
او گفت بیست سال پیش ۹۹ فیصد امور نظامی بدست خارجیان بود ولی اکنون نظامیان افغان همه عملیات را خود به پیش می‌برند.
داکتر شهریار خان استاد پوهنتون اقرا در اسلام آباد می‌گوید که برای از بین بردن گروه‌های تروریستی مهم است تا نظر و مفکورۀ آنها از بین برده شود.
او به این باور است که تلاش‌های وسیع دولتی در برابر افراط‌گری میتواند تروریزم را به سطح افغانستان، منطقه و جهان نابود سازد.
